ΣΚΛΑΒΟΣ: ΑΥΤΟ-ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ

 Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

ΣΚΛΑΒΟΣ: ΑΥΤΟ-ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ

Ι

Ο Σκλάβος,  αφού αναπτύσσει στο χειρόγραφο του τη μετασχηματιστική λογική του, της οποίας η μια περίοδος «… Ισορρόπηση»¹ οδηγεί στην επόμενη: «άλλη σύνθεσις»², στην οποία

«τα πάντα πρέπει

ν’αλλάξουν»

και ν’αρχίσει η νέα προσπάθειά του από το μηδέν. Αλλά όταν φθάσει στα

«τρίγωνα

δηλαδή =σχήμα

ακίνδυνον»,

θα πρέπει πλέον να

«παλέψης με το μεγαλύτερο

εχθρό σου

και ποιος είναι

ο μεγαλύτερος

εχθρός σου ο

εαυτό σου»³.

Με χεγκελομαρξικούς όρους ειδικά στην νέα επικαιροποιημένη και διορθωμένη ανάγνωση των  Χειρογράφων⁴ από τον Μεσάρος⁵, πρόκειται για τη σαφή και πλήρη, την ολική εκδήλωση της διαδικασίας αυτοάρνησης και αυτοαναίρεσης στο εσωτερικό της συνείδησης του Σκλάβου, ως σύνθετο, αντιφατικό προϊόν του μετασχηματισμού της μέσω της εργασίας ακόμη και σε αυτοαλλοτρίωση. Ο συνειδητοποιημένος, ο πρωτοπόρος καλλιτέχνης παλεύει για την απελευθέρωση, το ξεπέρασμα ακόμη φθάνει και στην πλήρη αυτοάρνησή του, θυσία στην προχωρημένη αντικειμενοποίησή του, όπως θα έλεγε και ο Αντόρνο, ο οποίος μελετώντας προσεκτικά τις  πρωτοπόρες πρακτικές και διαδικασίες, ειδικά στη μουσική στην εκδοχή κυρίως του Σένμπεργκ και μετά τον Μπεργκ, στη συνέχεια και οι δύο του μεταβατικού Μάλερ, ωθεί την χεγκελομαρξική μετασχηματιστική διαλεκτική ένα βήμα παρά πέρα. Άλλο ένα ακόμη  βήμα φαίνεται, κατά τον Σκλάβο, ότι  δεν μπορεί να γίνει.  

Έχουμε φθάσει στα όρια της πρωτοπόρας συνειδητοποιητικής πρακτικής, και ειδικότερα σε μια εποχή ιστορικής υποχώρησης των πρωτοπορειών. Οπότε αγγίζουμε το μηδέν της ύπαρξης, την απώλεια κάθε νοήματος της ύπαρξης: Το ίδιο το κενό (vide) ως τέτοιο, ως κατάσταση …. Πόσο θα μπορούσε να κρατήσει αυτή, και που μπορούσε να οδηγήσει;

 

ΙΙ

Σκλάβος «… Τα βέλη έγιναν τρίγωνα

               δηλαδή = σχήμα

               ακίνδυνον».

 

«Αφού τον μηδένισες (δηλαδή «τον εαυτό σου και είναι ο μεγαλύτερος εχθρός σου»)

προηγουμένως

έκανες τα βέλη

τρίγωνα

…

Πάρε το τρίγωνο

και βάλε το μέσα

στο τετράγωνο»                            «τρίγωνα σχήμα ακίνδυνο»

Ταύτισις γλυπτού  Θεού».

 

Η σκλαβική  διαλεκτική της μετατροπής των βελών σε τρίγωνα

«…τα βέλη όσους

κύκλους και αν κάνω

τους έκανα τρίγωνο …»

…

Πάντοτε

«… τα βέλη που

γίνονται τρίγωνα

μα θα σου κάνουν καλό

σε λίγο το τρίγωνον

θα γίνει κύκλος

…».

Δηλαδή ο κύκλος σύμφωνα μετη μετασχηματιστική λογική του Σκλάβου, ταυτίζεται με την απελευθέρωση. Όμως το τρίγωνο είτε το κυρίαρχο, το πιο διαδεδομένο το κομβικό σχήμα, το σχήμα που συνιστά το απελευθερωτικό όχημα (cheval de batail) του Σκλάβου.

Συγχρόνως αναλυτικό, φωτοβόλο, είναι επιπλέον  ανατρεπτικό και απελευθερωτικό, ακτινοβόλο και το σχήμα έκφρασης και προβολής  της απελευθερωτικής αύρας του έργου του Σκλάβου.

 

 ΙΙΙ

Η «μηδένησις του εαυτού», δηλαδή του υποκειμένου-υποκειμενικότητας, στην οποία θεωρεί ότι φθάνει ο Σκλάβος, μέσα από τη μετατροπή των βελών, που βγαίνουν από το  τετράγωνο, ομιλεί για δημιουργία του ουδέτερου, δηλαδή του αντικειμενοποιημένου, την έκφραση της γενικής απελευθερωτικής τάσης του έργου του Σκλάβου του απελευθερωτικού περιεχομένου του.

Τα τετράγωνα ως αφετηρία, ως αφετηριακό σχήμα της απελευθέρωσης, της απελευθερωτικής διαδικασίας. Τα τετράγωνα ως τέτοια συνιστούν την περίπου ισόρροπη και εξίσου σημαντική διάσταση – κατάσταση του έργου του Σκλάβου, ιδίως στα μεγάλα έργα του με τις τρύπες.

Η  διαπάλη με τον υπάρχοντα εαυτόν, «τον μεγαλύτερο εχθρό σου», όπως λέει ο Σκλάβος οδηγεί στη νίκη του απελευθερωμένου υποκειμένου, μέσω της μετατροπής κυρίως των βελών σε τρίγωνα. Το τρίγωνο είναι η απελευθερωτική κατάκτηση της αντικειμενοποιημένης, σύμφωνα με τους χεγκελιανούς όρους που επικαιροποιεί ο Αντόρνο, υποκειμενικότητας, η οποία μέσα από την απελευθέρωση της μετατρεπτικής εργασίας δημιουργεί το απελευθερωτικό τρίγωνο.

Θυμίζουμε ότι στον Μάλεβις η διαλεκτική αυτή δημιουργίας επικεντρώνεται στο τετράγωνο και αναδεικνύει το μαύρο τετράγωνο στο απελευθερωτικό σχήμα-σύμβολο που οδηγεί μέσω της διαλεκτικής του με το άσπρο, στο απελευθερωτικό «Κόκκινο».

Μέχρι να γίνει η μετατρεπτική αυτή διαδικασία, η οποία είναι αργή και κυρίως αντινομική, ο Μάλεβιτς επικεντρώνεται στο Μαύρο επί μια δεκαετία και δημιουργεί με παράταξη μαύρων τετραγώνων, απαισιόδοξων μαύρων τετραγώνων.

Ο Σκλάβος κατά τον ίδιο περίπου τρόπο,  επί μια δεκαετία 1957, Η Αρχή μιας εποχής^1* μέχρι το Η φίλη που δεν έμενε και στην Ύστατη Ενόραση, αναδεικνύει σε κύριο σχήμα, σε σύμβολο πλέον, το τρίγωνο, το απελευθερωτικό τρίγωνο.

Αλλά από που προέρχεται αυτή η σημαντική του τριγώνου στον Σκλάβο; Η απελευθερωτική σημαντική modulation του τριγώνου, μαύρου στα σχέδια, και στα γλυπτά του, αλλά κυρίως με το άσπρο φωτοβόλο πεντελικό μάρμαρο; Η πιο σοβαρή ερμηνευτική υπόθεση που μπορεί να γίνει είναι το ότι το «ουδέτερο» όπως λέει ο Σκλάβος τρίγωνο στη σύνθετη modulation  του, και με βάση τη θεωρία του Πυθαγόρα για τα νόημα των τριών πλευρών, αφενός απελευθερώνει από την ορθολογιστική νόρμα, και γενικότερα από τη νόρμα, όπως ήθελε ο Αντόρνο, προϋπόθεση sine que non για κάθε απελευθέρωση, για την απελευθέρωση γενικότερα. Συγχρόνως αυτός ο περίτεχνος συνδυασμός του τριγώνου σε διάφορες διαστάσεις και εκδοχές: Κάθετα, οξεία, αμβλυγώνια, δημιουργούν ένα ψυχολογικό βάρος  charge émotionel, που δεν έχει προηγούμενο στην ιστορία της τέχνης. Μια πολιτισμική συνειδητοποίηση, μια ενατένιση ιστορικών-συγκλονιστικών διαστάσεων, συγκείμενων, σηματοδοτήσεων  (significations) και νοηματοδοτήσεων.

Στη συνέχεια, και άλλα έργα του με το τρίγωνο πάντοτε βασικό cheval de batail, η κύρια ιδεολογική κολώνα ή καθοδηγητικό νήμα, σε κάθε περίπτωση κομβικό σχήμα, προεκτείνουν, επεκτείνουν και λεπτολογούν αυτή την απελευθερωτική προβληματική του Σκλάβου. Όμως,  ενώ είναι  κατά κανόνα υψηλά, είναι συγχρόνως και απέλπιδα, με έντονη την έκφραση και αποτύπωση της μόνιμης, της δομικής μελαγχολίας του,   της απελπισίας, του αδιέξοδου, χωρίς διακριτή, ορατή, ακόμη ίσως και πιθανή ή και δυνατή την εμφάνιση ενός απελευθερωτικού διεξόδου, του τελειώματος – της μη ολοκλήρωσης της προβληματικής, της συνειδητοποίησης του επερχόμενου τέλους, ή τουλάχιστον ενός επερχόμενου, από ότι φαίνεται τέλους;  Δύσκολη απάντηση με βεβαιότητα. Αυτό που είναι σίγουρο  είναι ότι υπάρχει μια ξαφνική ανατροπή (renversement) στην όλη  προβληματική, αισθητική, μορφολογική, πολιτισμική και ιδεολογική του Σκλάβου προς την κατεύθυνση της συνειδητοποίησης, εκ μέρους του, του τέλους της υποκειμενικότητας: Η συνειδητοποίηση μιας βαθύτερης αντιστροφής ή ανατροπής της τάσης προς την ανυπαρξία, της ακύρωσης του είναι αλλά και του γίγνεσθαι.  Σε κάθε περίπτωση δεν είναι διακριτή, ορατή ακόμη ίσως ούτε και πιθανή ή και δυνατή η εμφάνιση της όποιας απελευθερωτικής  διεξόδου σε αυτό το πολύ σημαντικό τμήμα του έργου του Σκλάβου. Πρόκειται για διαπίστωση με γενικότερες αρνητικές επιπτώσεις και συνεπαγωγές  για τον άνθρωπο και το ιστορικοκοινωνικό γίγνεσθαι του μονοπωλιακού καπιταλισμού.

 

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

 

1*.  Η ΑΡΧΗ ΜΙΑΣ ΕΠΟΧΗΣ παραπέμπει σίγουρα και στην Κοιμωμένη του Χαλεπά, που πρέπει να είχε μελετήσει με κάποιον καθηγητή (Τόμπρο;) στην ΑΣΚΤ. Υπάρχει μια γενικότερη τάση ήδη από τον Χαλεπά, τον Μπονάνο και άλλους γλύπτες για να κάνουν γλυπτά αυτής της μορφής. Η Κοιμωμένη είναι το πιο διάσημο, ενώ ο Σκλάβο, πατώντας γερά στη νεώτερη γλυπτική ιστορία και μορφολογία αφαιρετικοποιεί το όλο σχήμα, επιχειρώντας συγχρόνως ένα μορφικό, μορφολογικό και αισθητικό ξεπέρασμα (Aufhebung).

  

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

 

1,2,3. Αποσπάσματα από το μεγάλο χειρόγραφο του Σκλάβου.

4. Βλ. Κ. Μαρξ, Χειρόγραφα, Δ. Βιβλιοθήκη.

5. Βλ. Ι. Μεσσάρος, Η θεωρία του Μαρξ για την αλλοτρίωση, Κουκκίδα.