ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ: ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ – ΣΚΛΑΒΟΣ

 

 Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ: ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ  ΤΟΥ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ –  ΣΚΛΑΒΟΣ

 

Ι

Η εμφάνιση και η συγκρότηση της Νέας Αριστεράς στα νεώτερα  χρόνια διεθνώς σήμανε την επιστροφή της ξεχασμένης, της παραμελημένης ή και κυνηγημένης φιλοσοφίας του υποκειμένου. Η έκδοση του μικρού επαναστατικού κειμένου του Μαρκούζε, Δοκίμιο για την απελευθέρωση¹ σηματοδότησε την αφύπνιση της σκέψης διεθνώς και τη συνειδητοποίηση της θέσης ή και της αντίληψης ότι η φιλοσοφία του υποκειμένου πλέον είναι μια  απελευθερωτική φιλοσοφία και ιδεολογία. Το ίδιο και η αισθητική: Θα είναι μια αισθητική ενταγμένη στη φιλοσοφία της απελευθέρωσης και του υποκειμένου ή δεν θα έχει νόημα. Άρα το έργο τέχνης προσεγγίζεται και αναλύεται υπό αυτή την οπτική. Διαφορετικά δεν έχει νόημα η όποια άλλη αισθητική και γενικότερα η αισθητική ως τέτοια. Όπως δεν μας ενδιαφέρει η κοινωνιολογία και η φιλοσοφία που δεν έχουν στο επίκεντρό τους την απελευθέρωση (συμπεριλαμβανομένου και του σαρτρικού υπαρξισμού, ο οποίος περιοριζόνταν σε μια βαθυστόχαστη μεν κριτική αναλυτική του είναι, αλλά χωρίς τον ορίζοντα της κοινωνικής απελευθέρωσης, τουλάχιστον μέχρι το Κριτική του διαλεκτικού λόγου² . Το ίδιο δεν έχει νόημα και η Αισθητική.

Στο μεν γενικότερο φιλοσοφικό πεδίο πρωτοστατούν σε αυτή την ανθρωπιστική, απελευθερωτική φιλοσοφία του υποκειμένου οι Μαρκούζε, Γκολντμάν, Γκορζ, Λεφέβρ, ο Τερτυλιάν που αποκόβεται από τον σταλινικό και ώριμο Λούκατς  (που από την άποψη αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία ένα άρθρο του, για τον Ουμανιστικό μαρξισμό) κ.α., στην Αισθητική πρωτοστατεί o Ο. Ρεβώ ντ’ Αλλόν, που αναλαμβάνει το δύσκολο έργο της ανθρωπιστικής συμπλήρωσης-διόρθωσης της αντορνικής  αισθητικής. Και ο Σκλάβος που συνειδητοποιεί την αδήριτη ανάγκη για την αφαίρεση από το 1959 και εδώ, με την καμπή αυτή δημιουργεί πρωτοπόρα και στρατευμένα πάντοτε υπό το πρίσμα της φιλοσοφίας του υποκειμένου. Η αισθητική του είναι μια συστηματική αναλυτική διαλεκτική της απελευθέρωσης του ανθρώπου, του  υποκειμένου από τα δεσμά της κυρίαρχης αλλοτρίωσης και πραγμοποίησης: Από την ακάθεκτη γραφειοκρατικοποίηση και ορθολογικοποίηση του συστήματος. Σαν άλλος Οιδίποδας αγωνίζεται να σπάσει τα ορθολογιστικά δεσμά του και να βρει διέξοδο στον χαμένο κόσμο της αυθεντικότητας και της γνησιότητας. Σε ένα κόσμο μιας ανθρώπινης ορθολογικότητας.

Η διαλεκτική της αισθητικής απελευθέρωσής του, μέσω της απελευθέρωσης δια της ατέρμονης αφαίρεσης του οδηγεί σε μονοπάτια της σκέψης νέα, σε πεδία της πρωτοπόρας καλλιτεχνικής πράξης καινοτόμα στη διαρκή αισθητική ανατροπή. Στην ανατροπή χωρίς τέλος, όπως και η αισθητοκαλλιτεχνική πρακτική του σύγχρονού του Τζιακομέττι. Ο Σκλάβος όμως θα φύγει γρήγορα  με περισσότερα ερωτήματα, ακόμη και αινίγματα, που ανέδειξε η απελευθερωτική προσπάθειά του αυτή, η χειραφέτηση του έστω και στο αισθητικό επίπεδο από τον βιωμένο καπιταλιστικό κόσμο, παρά απαντήσεις. Ο Σκλάβος όμως με το μοναδικό ανατρεπτικό και απελευθερωτικό παράδειγμα του θα αναδείξει όμως σε όλο του το μεγαλείο το ιδεολογικοποιητικό και αισθητικό πρόταγμα της απελευθέρωσης του ανθρώπου, χωρίς να δώσει τη λύση, όπως, θα έλεγε και ο νεαρός επαναστάτης Λούκατς.

Και κατά τούτο το μοντέρνο κι αφηρημένο αισθητικό πρόβλημα παρέμεινε στη συνέχεια του Σκλάβου πάντοτε ανοιχτό.

 

ΙΙ

Η εσωτερικότητα του Σκλάβου (όπως και των Μπρανκούζι, Ζάντκιν, Τζιακομέττι), η ακατάβλητη, η αλώβητη εσωτερικότητά του (intimité), εξωτερικευμένημε τις αφηρημένες μορφές και δια αυτών. Ο μοναδικός πνευματισμός των μορφών του και πρωταρχικά του ίδιου. Η ιστορικά μοναδική περιπλάνησή του στους μαιάνδρους της βαθειάς, απόμακρης, ακόμη και κλειστής ως (αυτο-)άμυνα συνείδησης, ατομικής και συλλογικής.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

 

1. Εκδ. Διογένης.

2. Εκδ. Γκαλιμάρ.