ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ

                Β.Φιοραβάντες

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ

        ΠΡΟΣ ΤΗ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΝΕΟΜΙΝΙΜΑΛ ΤΕΧΝΗ

                                                             Το ωραίο είναι αυτό που αρέσει καθολικά χωρίς  έννοια.      

                                                                                                                      Κάντ                         

 Η ολική, μοναχική, συνειδητή «καθορισμένη άρνηση» (Αντόρνο).

Α.

Σχέδια και ψηφιακές δημιουργίες, σχέδια σε χαρτί ή χαρτόνι, έργα με σίδηρο και χοντρές λαμαρίνες. Χρώμα μαύρο σκούρο βαθύ, κόκκινο βαθύ του Μάλεβιτς. Δημιουργία ενός περιβάλλοντος χειραφετησιακής μοντέρνας τέχνης, μαλεβιστικής έμπνευσης στις σύγχρονες συνθήκες παρατεταμένης και βαθειάς κρίσης, κρίσης του συστήματος, αισθητικής, ολικής κρίσης.

Τα σχέδιά μου είναι προϊόν μακρόχρονης εντατικής ερευνητικής-σεμιναριακής εργασίας μεταπτυχιακού-διδακτορικού επιπέδου. Έκλαμψη, μερικές διαδοχικές εκλάμψεις. (Οκτ. 2013-Γενάρης/Φλεβάρης 2014). Αναφορές, αναφορές σε παράταξη,  επαναλαμβανομένες. Προσομοιώσεις. (Simulations¹). Έργα, σύνθετο αποτέλεσμα του μακρόχρονα εσωτερικευμένου διαλόγου μου χωρίς τέλος, για να παραφράσουμε τον Τζιακομέττι, με καλλιτέχνες, ποιητές, θεωρητικούς της πρωτοπορίας, και κυρίως της ριζοσπαστικής μοντέρνας τέχνης και αισθητικής (ΧΧ^ος αι.).

Οι κατασκευές δεν έχουν συγκόλληση, γιατί παραπέμπουν στον κόσμο του artisanat, ο οποίος είναι σε οπισθοδρόμηση, en déclin. Επιδιώκουμε μία δημιουργία μοντέρνα, χωρίς ίχνη αντικειμένων - αντικειμενοποίησης, χωρίς συγκεκριμένες αναφορές στον εξωτερικό ξεπεσμένο κόσμο, στον κόσμο των αντικειμένων. Ο κόσμος αυτός είναι ένας καθολικά αλλοτριωμένος, πραγμοποιημένος, αντικειμενοποιημένος κόσμος. Έτσι οδηγούμαστε προς μια νέα τέχνη non-objective, μαλεβιτσικής, πάντοτε, έμπνευσης, χωρίς αναφορά στον εμπειρικό, στον βιωμένο κόσμο, έναν κόσμο a priori άκρως, ολικά αλλοτριωμένο, υποταγμένο, κυριαρχημένο. Προς το ξεπέρασμα, προς τη σύλληψη ενός νέου στοιχείου supra, προς την απελευθέρωση και την χειραφέτηση. Προς μια χειραφετησιακή και απελευθερωτική τέχνη. Προς μια τέχνη της απελευθέρωσης και της χειραφέτησης του ανθρώπου.

Η συγκόλληση εκ των πραγμάτων διασπά την ενότητα της επιφάνειας, την ενότητα της ύπαρξης, την ενότητα του έργου, της μορφής.

Η ύπαρξη δεν  συγκολλείται, δεν συντίθεται πλέον.

Το έργο, η έκθεση κ.α. ως καταγγελία της σύγχρονης κυρίαρχης κατάστασης, ως προσκλητήριο για αντίσταση, για δράση, για πράξη, για πρωτοπόρα πράξη. Το έργο-κατάσταση-έκθεση-περιβάλον, ως μία νέα ανοιχτή οντότητα, ολότητα. Προς το καθολικό ανοιχτό έργο ή στο καθολικά ανοιχτό ολικό έργο. Έργο ολότητα-απόσπασμα⁸.

Τα έργα δεν έχουν τόσο αξία ως έργα τέχνης, καθόσον πρέπει να ξεπεράσουμε την τέχνη, να ξεπεράσουμε την κοινωνία, αλλά ως ιδέες-μοντέλα-παραδείγματα για μια τέχνη απελευθερωμένη και απελευθερωτική, χειραφετημένη και χειραφετησιακή, που πρέπει να δημιουργηθεί συνειδητά. Ως μία πρωτοπόρα αισθητοκοινωνική πρακτική.

Τέχνη και αντιτέχνη - Σύστημα και αντισύστημα⁹.

Απελευθέρωση της τέχνης-απελευθέρωση της κοινωνίας.

Προς τη στράτευση του υποκειμένου-καλλιτέχνη: προς μια νεοστρατευμένη τέχνη.

Δεν έχει σημασία τόσο η γνησιότητα στη μετα-αισθητική τέχνη όσο η σύλληψη, η conception και η διάνοιξη ενός νέου δρόμου, μιας νέας κατεύθυνσης της έρευνας και της πράξης: ενός νέου ρήγματος (brèche).

Δεν πρόκειται ούτε για ζωγραφική, ούτε για γλυπτική, αλλά για τέχνη, για έργα («oeuvres» H.Lefebvre), για καταστάσεις (R.Vaneigem).

Ta «έργα» αυτά τοποθετούνται στη συνέχεια της ενύπαρκτης (intrinséque) εξέλιξης των μορφών, όπως ήθελε ο Cl. Greenberg¹⁰, αλλά δεν περιορίζεται σε αυτή, καθόσον υπάρχει και η εξωγενής (extrinséque), η κοινωνική δηλαδή και η ιστορική εξέλιξη, που επιβάλλουν τις αναγκαίες αλλαγές στην τέχνη.

Πρόκειται, για άλλα λόγια για μια προσπάθεια σύνθεσης, διαλεκτικής σύνθεσης των δύο αυτών αλληλένδετων διαδικασιών προς το διαρκώς νέο, που σήμερα λόγω  των γενικότερων αλλαγών που επιβάλλει η παγκοσμιοποίηση-σε-κρίση, η αλλαγή αυτή δεν μπορεί παρά να είναι ριζική, ολική, καθοριστική.

Τα «έργα» αυτά έχουν όμως και ένα status αυτονομίας, μια αυθυπαρξία της μορφής. Διαφορετικά δεν θα μιλάγαμε για έργα τέχνης ή για έργα-προϊόν της ανθρώπινης νόησης: Σύλληψη Μάλεβιτσο – Λούκατσικο - Αντορνική.

Αυτονομία του κάθε έργου, ανεξάρτητα από εξωτερικά εμπόδια, από την ετερονομία. Άρα επιδεικνύεται συνειδητά η αυθυπαρξία του πρωτοπόρου έργου τέχνης.  Στήριγμα στους εξωτερικούς προσδιορισμούς , την κοινωνία και την ιστορική πορεία: η ανώτερη διαλεκτική ρητό- άρρητο, άλλεγκτο (Α. Παγουλάτος) κ.α.

Β.

Σχέδια-Σκίτσα: η σειρά 00 συνίσταται σε μια σειρά ή σε μια παράταξη αναφορών σε μεγάλους καλλιτέχνες της πρωτοπορίας, σε ποιητές, θεωρητικούς κ.α. Οι άλλες σειρές είναι παρόμοιες, αλλά υπάρχουν και σοβαρές διαφορές (π.χ. η σειρά Ωδές). Τα έργα-σειρές πάντοτε συνίστανται σε σειρές, σε simulations¹¹, σε μεταπλάσεις, σε modulations, κ.α. Η σειρά 00 πρωταρχικά συνίσταται από εργα-διάλογο με καλλιτέχνες και ποιητές της πρωτοπορίας και το έργο τους.

Στις επόμενες σειρές υπάρχει: έντονη η διάσταση της σύγχρονης κοινωνικής τέχνης, και κριτικής, ιδεολογικής, κοινωνικής, πολιτισμικής: ολικής.

Σκίτσα: Θεματικές αφαιρετικές εικονογραφήσεις, αρνήσεις.

Γ.

Αναζήτηση ενός νέου μετακριτικού και μετα-αισθητικού μινιμαλισμού, ενός ριζοσπαστικού και ανατρεπτικού αισθητισμού. Αναφορά στον Γκρέκο, αφετηρία μας ο Γκρέκο.

Αναφορά στην Αναφορά στον Γκρέκο του Καζατζάκη. Ύστερος Γκρέκο: η αρχή της μοντερνιτέ, της τάσης προς την αφαίρεση, τον πνευματισμό.

Πέραν από τη Νοηματική (εννοιολογική) τέχνη: Αναστοχαστική μοντέρνα μετα-αισθητική.

Φιλοσοφία της ιστορίας, επικεντρωμένη στην έννοια της νέας υποκειμενικότητας.

Δημιουργία τέχνης πέραν (au délà) από τη διαλεκτική artisanat-τέχνη, την καλλιτεχνικοποίηση του artisanat, της παραδοσιακής τέχνης. Στόχος είναι η αναβάθμιση αυτής της διαλεκτικής σε τέχνη. Πέραν από τη διαλεκτική παραδοσιακή τεχνική – μοντέρνα τέχνη. Προς τη σύγχρονη πρωτοπόρα νοηματική (conceptual) μετατέχνη.

Εμφατική αναζήτηση της απελευθερωτικής υποκειμενικότητας, αγωνιώδης, συνεχής εναγώνεια προσπάθεια συγκρότησης της νέας πρωτοπορίας, της νέας και ριζοσπαστικής υποκειμενικότητας.

Ο Οδυσσέας εγκλωβισμένος στην Ελλάδα, χώρα υπό μερκελική κατοχή. Τέλος οι  περίπλους, οι διαφυγές, οι περιπλανήσεις, πραγματικές ή φανταστικές. Οι περίπλους του πνεύματος. Εγκλωβισμός στο θανατηφόρο παρών, στο κοιμητήριο η «τροϊκανή Ελλάς». Σήμερα, σημείο των καιρών, είναι όλο και συχνότερες οι αναφορές στον Οδυσσέα.

Η διάβρωση των σύγχρονων ανθρώπων έχει φτάσει μέχρι την ελάχιστη υπόστασή τους από την αλλοτρίωση του ανθρώπου-καταναλωτή, του μαζάνθρωπου, του καθολικά διαμεσολαβημένου, που δημιούργησε τοξικά και διέσπειρε παντού το μολυσμένο θερμοκήπιο του  νεοκαπιταλισμού, του νεοπλουτισμού κ.α. αποτρέπει κάθε δυνατότητα ριζικών λύσεων, ωθώντας τον ενοχοποιημένο από τον διαβρωτικό καταναλωτισμό άνθρωπο στην αυτοκτονία, όχι στην ανατροπή. Μέχρι πότε όμως; Η νέα μοντέρνα τέχνη μέσα σε αυτές τις νεοάγριες συνθήκες.

Δ.

Ο μοντερνισμός από την εμφάνιση του συγκρητισμού (syneretisme-Gaugin) προχώρησε με προσπάθειες λιγότερο ή περισσότερο συνειδητές και διαλεκτικές σύνθεσης, υπέρβασης, ξεπεράσματος. Σύνθεση μεταξύ ακραίων καταστάσεων: λαϊκού – πνευματικού ή διανοητικού, άμεσου – διαμεσολαβημένου κ.α.

Η σύνθεση ήταν η λέξη κλειδί για τον Καντίνσκυ και μετά, στις δεκαετίες 1950-60-70, για τον Σκλάβο. Η βίωση των ακραίων καταστάσεων από τον γερμανικό εξπρεσιονισμό ήταν η βάση των συνθετικών αυτών προσπαθειών από τη συνειδητοποιημένη πρωτοπορία.

Αλλά και οι αποτυπώσεις εν τω γίγνεσθαι των μερικότερων αισθητοκαλλιτεχνικών καταστάσεων από τη μοντέρνα τέχνη ήταν επίσης μια μοντέρνα-μοντερνιστική στάση εν τω γίγνεσθαι. Βλ. την πολεμική W.Benjamin-Th. Adorno για την αμεσότητα, το απόσπασμα και τη θεωρητικοποίηση του Αντόρνο (Théorie esthétique²) για το παράδοξο, τη δομική παραδοξότητα του μοντερνισμού.

Ο Σένμπεργκ ήταν από τους πρωτεργάτες της συνειδητής συνθετικής-συνθεσιακής στάσης, της τάσης υπέρβασης των ακραίων αντιθέσεων μεταξύ λαϊκού και πρωτοπόρου στη μουσική μέσα από την επίτευξη της ατονικότητας. Η ατονική μουσική, κατά τον Σέμπερκ ήταν ένα εκτεταμένο συνθετικό και συνθεσιακό σχέδιο, ένα σχέδιο ξεπεράσματος των μουσικών αντιφάσεων ακόμη και των αντινομιών προς το μοντέρνο. Στη σημερινή εποχή, όπου η αντικειμενική μετάβαση της κοινωνίας του νεοκαπιταλισμού προς την παγκοσμιοποίηση, τη φθορά, την ολική αλλοτρίωση της ανθρωπότητας, την ολική αντικειμενικοποίηση και πραγμοποίηση είναι πλέον γεγονός, το σύγχρονο συνθεσιακό, σύμφωνα με το θεμελιώδες πρόταγμα του ιστορικού αισθητικού μοντερνισμού, μπαίνει με ιδιαίτερη οξύτητα. Υπάρχει βέβαια και η λύση της συνειδητά νεομίνιμαλ ή νεοκονσέπτουαλ απλότητας, αφαίρεσης, ως μία εξίσου συνειδητά ριζοσπαστική στάση αντίστασης, άρνησης, αμφισβήτησης.

Από την αρχή του ορθολογιζόμενου κόσμου (πρλ. η διαλεκτική μύθος-λόγος³) μέσα από μεταφορές, αλληγορίες, περιφράσεις, χαρές, παραβολές⁴ διατηρείται ζωντανή η ιδέα της Οδύσσειας: καταγράφεται δηλαδή ανανεούμενη η απόσχιση (dissociation) του υποκειμένου από το αντικείμενο, η οποία ως τέτοια είναι ένα θέμα τραυματικό. Ακόμη χειρότερα: σήμερα η αντίθεση αυτή είναι πλέον απόλυτα εσωτερική στο υποκείμενο, ως άρνηση ακριβώς της ισοπεδωτικής αντικειμενοποίησης με ότι αυτός ο εγκλωβισμός συνεπάγεται.

Το μακραίωνο ταξίδι του υποκειμένου, της τραυματισμένης υποκειμενικότητας, είναι ένα ταξίδι παράβασης συνόρων, μια ευχάριστη μελαγχολία: το διαρκές ταξίδι της αποκάλυψης και καταγγελίας της βαρβαρότητας και της νεοβαρβαρότητας.

Προς μια ενιαία unique – uniciste σύλληψη του υποκειμένου με το αντικείμενο⁶. Προς το ξεπέρασμα του hiatus.⁷ Προς μια Τέχνη μίνιμαλ. Concepts σε παράταξη, σε αστερισμούς  (constellations) αποσπασμάτων. Croquis-Klee⁸.

Προς μια μετακριτική και μετα-αισθητική σύνθεση.

Να πετάξουμε μια μετα-αισθητική μποτίλια, για να παραφράσουμε τον Χορκχάϊμερ, στο Πέλαγος.

Ποιο είναι το ιδεολογικοκοινωνικό και πολιτικό στοιχείο σήμερα του μινιμαλισμού και της Conceptual art;

Μορφές. Η σημασία των μορφών καθ' αυτών.

Η μορφή όχι ως συγκρητισμός (syncrétisme), αλλά ως ενιαίο απόσταγμα (“résidu”), πολιτισμικό, αισθητικό, ιδεολογικό (H. Lefebvre). Ως αποκρυστάλλωμα (constellation) (M. Horkheimer) ενός σύγχρονου ριζοσπαστικού κοινωνικού, αντικειμενικού και υποκειμενικού περιεχομένου. (N. Benjamin).

Η νεομίνιμαλ-νεοκονσέπτουαλ σύγχρονη σύλληψη βασίζεται σε μια αντίστοιχη και συγκεκριμένη ανάγνωση της ιστορίας των πρωτοποριακών ρευμάτων. Ως τέτοια στηρίζεται ή, καλύτερα, απορρέει από το σύγχρονο πνεύμα της εποχής και τις αντίστοιχες λιτές, αυστηρές, απέριττες επιλογές ή απαιτήσεις της. Δεν στέκεται στις λεπτομέρειες της εμφάνισης και της σηματοδότησής τους, όπως είχαν οι ιστορικές μορφές στην εποχή τους, αλλά προσδίδει νέες σηματοδοτήσεις, νέες οριοθετήσεις, μορφικές, ιδεολογικές και κυρίως μετακριτικές. Έτσι οδηγούμαστε σε μια νέα εκδοχή ριζικά διαφορετική της τέχνης, επικεντρωμένη στην ιδέα, γκραμσιανής προέλευσης. Σύγχρόνως δεν θα πρέπει να ξεχνούμε ότι «ideas as ideas» σύμφωνα με τους ριζοσπάστες, μινιμαλιστές (Αd Reihard) και στη συνέχεια τους κονσεπτουαλιστές. Το ζητούμενο είναι σήμερα πως η επικαιροποίηση του ιδεοκρατικού προτάγματος μπορεί να οδηγήσει στην απελευθέρωση;

Προς ένα νέο υποκειμενισμό (subjectivisne), μία νέα υποκειμενική, εσωτερική εμπειρία, προς μια νέα φιλοσοφία της ιστορίας, επικεντρωμένης στην έννοια της νέας υποκειμενικότητας.

Ε.

Μετακριτική, μετα-αισθητική προχωρημένη. Ολοκληρωμένη (intégrée) έρευνα και πρακτική.

Μετακριτική (μετα-αισθητική)  της ιστορίας της μοντέρνας τέχνης προς το άλλο.  Αναστοχασμός της  ιστορίας της μοντέρνας τέχνης.

Επιστροφή σε φαινομενικά απλοϊκές ή ακόμη και σχετικά πρωτόγονες μορφές (primaires).

Αμεσότητα, αναζήτηση ενός άλλου intellect (νοήματος), μιας νέας discursivité (λογικότητας), μιας νέας ορθολογικότητας εν των γιγνεσθαι.

Εργασία, έρευνα σύνθετη, πολυ-επίπεδη, προχωρημένη.

Στοιχειώδεις μορφές – στοιχειώδεις δομές (Formes primaires-structures primaires).

Λιτό, αυστηρό, μίνιμαλ πνεύμα της εποχής, ως ανταπόκριση στη γενικότερη λιτότητα, στη μεθοδική γενοκτονία που έχει επιβάλλει ο νεοφιλελευθερισμός. Ως διέξοδος στην κρίση που επιβάλλει στις παθογένειες του συστήματος: καταναλωτισμός, υπεροψία, επανάπαυση. Ως απελευθερωτική από το εξαρτησιακό αντικείμενο και το διαβρωτικό αντικειμενισμό.

Προς μια γενικευμένη  νεομίνιμαλ και νεοκονσέπτουαλ σύλληψη, τέχνη, πρακτική.

Νεομίνιμαλ – Νεοκονσέπτουαλ: Συνειδητή  στράτευση του υποκειμένου και όχι αποσύνθεσή του γενικά ή διάλυση ή σκλαβιά από το  αντικείμενο. Ούτε εξάρτηση του. Προς την αυτονόμηση της υποκειμενικότητας, την πραγματοποίηση της ενότητας θεωρίας και πράξης.

ΣΤ.

Στην περίοδο της  τραγικής κρίσης του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ο D. Smith ήλθε στην Αθήνα για να δει τον Παρθενώνα και να μελετήσει την αρχαία Ελληνική τέχνη. Η επίσκεψή του αυτή του έδωσε ώθηση για την ωρίμανσή του ως καλλιτέχνη και την ανάδειξή του στον pionnier της Minimal art.

Σήμερα πρέπει να δημιουργούμε συστηματικά καινοτόμα γεγονότα, γεγονότα- φορείς (porteurs) ιδεών, ελπίδων, νέων ερευνών και πρακτικών, νέα και καινοτόμα έργα, ριζοσπαστικές πάντοτε μορφές.

Πρέπει να  ξαναζωντανεύσουμε την πρωτοπορία, την πρωτοπόρα έρευνα. Προς τη νέα πρωτοπορία.

Πρέπει να συνθετοποιούμε την ιστορία της τέχνης και της κοινωνίας, ως καλοί χεγκελιανοί, και να την ανασυνθετοποιούμε αρνητικά διαρκώς.

Η ώρα είναι τώρα για τη μετα-αισθητική, τη μετα-μινιμαλ και μετα-κονσέπτουαλ τέχνη.  Επανασύνθεση ή συνθετοποίηση: μετασύνθεση.

Η ενδογενής εξέλιξη της γλώσσας: πιο άμεση, πιο σαφής, πιο απλή, πιο ουσιαστική: Πιο κρίσιμη, Λιγότερες αιτιολογικές, αναφορικές, παρένθετες προτάσεις. Επιχειρηματολογία σε παράταξη. Αναφορές ρητές ή υπόρρητες (implicites και explicites). Κάτι ανάλογο, όπως θα έλεγε και ο Αντόρνο, ισχύει και για τις νεομοντέρνες σήμερα μορφές, δομές, αποσπασματικές και σε παράταξη, με βάση πάντοτε και αναφορά τη μελαγχολία, το αναπόδραστο επερχόμενο χειρότερο. Εκτός εάν…

Προς τη μεταγλώσσα. Προς μία νέα γλώσσα σύνθετη, πολύπλοκη, διαλεκτική, άμεση, προβληματισμού (réflexive), ευθεία (directe).

Το ιδεολογικό-πολιτικό στίγμα της όλης προσπάθειας.

Το ιδεολογικό κοινωνικό περιεχόμενο: Άρνηση, αντίθεση, διαρκής αμφισβήτηση. Καμία θετικότητα, άρνηση, αλλοτριωμένος συστηματικά διαλεκτικός αρνητισμός. Πέραν από το αλλοτριωμένο πραγματικό και τις μορφές του. Προς το διαρκές ξεπέρασμα της αλλοτριωμένης τέχνης και της ιδίως  αλλοτριωμένης κοινωνίας.

                                                                   ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.              Βλ. Th. de Duve, Faire école, Pr. Du reel.

2.              Εκδ. Klinsckieck

3.               Εδώ πρλ. η διαλεκτική μύθος-λόγος. Βλ. Fr. Chatelet, Από το μύθο στο λόγο, μ.σ. Points και M. Horkheimer- Th. Adorno, Dialectique de la Raison, Gallimard, μ.σ. TEL

4.              Βλ. Ν. Benjamin, Passages, Cerf

5.              Βλ. Th. Adorno, Ecrits Critiques, Minuit, κεφ. «Suget-objet»

6.               Bλ. Th. Adorno, Théorie esthétique, Klincksieck

7.              Βλ. Β Φιοραβάντες «Παγκοσμοιοποίηση, αισθητική και μετα-αισθητική. Ο επαναπροσδιορισμός του έργου τέχνης  Το παράδειγμα του Κλε», στο Νέα Ανθρωπολογία και Μοντέρνα Τέχνη, Ζήτη, (συλλ. Επ. Επ. Β.Φ), 66.203-216

8.              Βλ. Β. Φιοραβάντες, Κοινωνική θεωρία και αισθητική, Αρμός κεφ. «Το απόσπασμα-ολότητα», σσ. 382-5

9.              Ιb. Κεφ. «Η αισθητική ως σύστημα-αντισύστημα». σσ. 261-88

10.           Βλ. Cl. Greenberg, Art et culture, Macula

11.           Βλ. την έννοια της simulation κατά τον  Th. de Duve: Faire école, Pr. du Reel