ΠΡΟΣ ΤΗ ΜΙΚΡΟΔΟΜΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

ΠΡΟΣ ΤΗ ΜΙΚΡΟΔΟΜΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

1.  Η απορρύθμιση της τέχνης, της κουλτούρας και γενικότερα της πολιτισμικής πρακτικής, ως προϊόν της απορρύθμισης της οικονομίας και της κοινωνικής πρακτικής αντίστοιχα, είναι ίσως το κρισιμότερο θέμα για τη σκέψη σήμερα. Με αυτό το δεδομένο, ο μικροδομικός χαρακτήρας του κινήματος αντιτάσσεται στην απορρύθμιση της κουλτούρας, τη σημερινή δηλαδή κυρίαρχη ψευδή ολότητα, ιδεολογία και πρακτική.

Ως εκ τούτου, είναι αναγκαίο να γίνει ένα βήμα παραπέρα στη συστηματική προσπάθεια για τη μελέτη των σύγχρονων κοινωνικών, αισθητικών και πολιτισμικών συνθηκών από τη σκοπιά της ολότητας και της διαλεκτικής. Το σύγχρονο κοινωνικό και ανθρωπολογικό πρόβλημα θα πρέπει να προσεγγιστεί με βάση τις ιστορικές αναλύσεις των Αντόρνο, Μπένζαμιν, Λούκατς, Λεφέβρ, Γκολντμάν, κ.ά., με στόχο τη συγκρότηση μιας νέας και μοντέρνας θεωρητικοποίησης. Οι αρνητικές επιπτώσεις του μεταμοντερνισμού στη σκέψη και την τέχνη λαμβάνονται υπόψη υπό την οπτική της ριζοσπαστικής κριτικής και της συνειδητοποίησης της ανάγκης ξεπεράσματος της μεταμοντέρνας απαισιοδοξίας.

2. Τα πολιτισμικά μοντέλα είναι συνώνυμα των υβριδικών πολιτισμικών μορφών, καταστάσεων ή διεργασιών προς το διαρκώς άλλο. Υπάρχει πάντα μια διαρκής αναζήτηση, προς την έστω και μερική αποσαφήνιση της τάσης προς το σχηματισμό ενός νέου πολιτισμικού μορφώματος, αποσαφήνιση που γίνεται πάντοτε με κριτικό τρόπο. Οι καταστάσεις αυτές έχουν διακαλλιτεχνικό και διεπιστημονικό χαρακτήρα, και πάντοτε έχουν βάθος στην ιστορία. Είναι φορείς και συγχρόνως αποστάγματα ιστορικών αντιθέσεων ή αντινομιών. Η επικράτηση ενός νεότερου μοντέλου δεν ισοπεδώνει τις ιστορικές καταβολές, ούτε εξαφανίζει τα σημάδια του παρελθόντος, τα οποία μετασχηματισμένα σε νέες ποιότητες επιβιώνουν πάντοτε, αν και με άνισες ποσότητες, στις νεότερες μορφές τέχνης και κουλτούρας.

Από την άποψη αυτή ο αισθητικός, καλλιτεχνικός και πολιτισμικός μοντερνισμός έτεινε πάντοτε να πριμοδοτήσει το διαρκώς νέο (ή τουλάχιστον νεότερο), χωρίς βέβαια να ισοπεδώνει τις ποικίλων μορφών και διαβαθμίσεων - ιστορικές καταβολές. Βέβαια κάπου αυτές οι καταβολές στην περίοδο του μοντερνιστικού παροξυσμού είχαν ξεχαστεί ή υποτιμηθεί. Σήμερα όμως, τα νέα μοντερνιστικά κινήματα αναψηλαφούν κριτικά την ιστορία, για να διαμορφώσουν τις προϋποθέσεις νέων μορφοποιήσεων και νέων ξεπερασμάτων. Απέναντι στη βάρβαρη καπιταλιστική λήθη της ιστορίας αντιτάσσουν την ιστορική μνήμη και αναψηλάφιση, χωρίς και να περιορίζονται σ'αυτήν.

3. Η θεωρητικοποίηση της αυτονομίας της τέχνης και της κουλτούρας στη σύνδεση τους με την κοινωνία είναι βασική προϋπόθεση για τη σύλληψη μιας μοντέρνας αντίληψης για την πολιτική της κουλτούρας (ή για την κουλτούρα). Διαφορετικά, σύμφωνα με τον Γκράμσι και τον Ουίλιαμς, δεν έχει νόημα η όποια προσπάθεια. Σήμερα, εποχή αποσύνθεσης της τέχνης και της κουλτούρας, τουλάχιστον των κριτικών τους εκδοχών, αυτή η θεωρητικοποίηση παραμένει η μόνη λύση για την υποβοήθηση της κοινωνίας των πολιτών να αποκτήσει αυτοσυνειδησία.

4. Στην εποχή της απορρύθμισης της σκέψης, της τέχνης και της κουλτούρας, για την κριτική φιλοσοφία και κοινωνιολογία τα μόνα όπλα που απέμειναν είναι ο Λόγος και η κριτική για να αποσαφηνιστούν οι συνθήκες που δημιούργησαν τη σύγχρονη δύστυχη συνείδηση. Έτσι, μέσω κριτικών παρεμβάσεων σε όλα τα επίπεδα είναι δυνατή η συγκρότηση της σύγχρονης ολικής και ολιστικής μεθοδολογίας που έχει ανάγκη η σύγχρονη σκέψη. Ο κύριος στόχος βέβαια πάντοτε είναι η κριτική κατανόηση των κοινωνικών και ιδεολογικών αλλαγών των τελευταίων δεκαετιών που οδήγησαν στη σημερινή κατάτμηση της κουλτούρας σε υποκουλτούρες και σε συμπεριφορές - πρακτικές ποικίλων τύπων και τρόπων, μόνο που όλα αυτά δεν διατηρούν πλέον καμία σχέση με την κουλτούρα της άλλης εποχής, όπως έλεγε ο Μαρκούζε. Το μοντέρνο πολιτισμικό πρόβλημα είναι οξύ, δύσκολο, εκτεταμένο, απόρροια της γενίκευσης των ανθρωπολογικών παραμορφώσεων που έχει δημιουργήσει η σύγχρονη αλλοτρίωση και πραγμοποίηση. Ως εκ τούτου, η σύγχρονη πολιτική για την κουλτούρα θα πρέπει να συλληφθεί ως μια κατά βάση αλλοτριωτική διαδικασία, ώς μία διαδικασία επαναπολιτισμού, ως αντίβαρο στο γενικευμένο υποπολιτισμό (ή υποκουλτούρα) που παράγει συστηματικά ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός. Και η θεματοποίηση ακριβώς του πολιτιστικού εδώ σ' αυτόν το στόχο αποσκοπεί: Στη συνειδητοποίηση της ανάγκης επαναπολιτισμσύ της ανθρωπότητας.

5. Σήμερα ο αποπολιτισμός (déculturation) προκαλεί σε γενικευμένη μορφή κορπορατισμούς και εγωισμούς. Η κοινωνικότητα ή τουλάχιστον το κοινωνικό πνεύμα -προϋπόθεση χωρίς την οποία δεν υπάρχει απολύτως τίποτα (δηλαδή ούτε σκέψη, ούτε τέχνη, ούτε κουλτούρα κ.τ.λ.)-έχει εκλείψει και έχει αντικατασταθεί από τον ατομικισμό και το συμφέρον. Κυριαρχούν, ως εκ τούτου, οι διαμεσολαβήσεις κάθε μορφής, εκτός από τις γενικές διανοητικές, πνευματικές, θεωρητικές, ιδεολογικές και ακόμη λιγότερο τις καθολικές. Οι κυνικές και νεοβάρβαρες πρακτικές έχουν εξακοντήσει τον ανθρωπισμό στο περιθώριο. Το κυρίαρχο αναρχοφιλελεύθερο μοντέλο δράσης, έχει διαβρώσει κάθε έννοια γενικού συμφέροντος. Η ατομικοκεντρική σύλληψη και πρακτική έχει οδηγήσει στην κυριαρχία ενός άκρατου ατομικοκεντρικού μοντέλου. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, το μόνο στοιχείο που επιβιώνει από την κάποτε κραταιά κριτική σκέψη, είναι ένας μικροδομικός χαρακτήρας της δημιουργίας, της κουλτούρας, της σκέψης και της πράξης. Και ως προσωρινό -όπως θα έλεγε και ο Αξελός- συμπέρασμα, αν κανείς δεν θέλει να επιστρέψει σε μορφές πρωτόγονης κουλτούρας, όπως ο Βανεγκέμ, βγαίνει η ανάγκη διατήρησης με κάθε θυσία της κριτικής στάσης, η ανάγκη επιβίωσης των μικροδομικών μορφών της κουλτούρας, μιας κουλτούρας στο βαθμό που αυτή μπορεί να χειραφετηθεί. Η εξέγερση δηλαδή της μικροδομικής τέχνης, σκέψης και κουλτούρας, ενάντια στη μεγαδομική δομή της καταπίεσης, της αλλοτρίωσης και της υποβίβασης της ανθρωπότητας στο νεοφιλελεύθερο οικονομικό ον.