ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ - ΑΝΑΦΟΡΕΣ

 ΚΡΙΤΙΚΗ  ΘΕΩΡΙΑ - ΑΝΑΦΟΡΕΣ

 

Στην κριτική θεωρία (Σχολή της Φρανκφούρτης) ή σε ειδικότερα θέματα που αυτή ανέδειξε ή επεξεργάστηκε με προεξάρχοντα τα θέματα αισθητικής, μεθοδολογίας και επιστημολογίας έχουμε αναφερθεί λιγότερο ή περισσότερο συστηματικά, ανάλογα με την περίπτωση, σε σειρά διαλέξεων και εισηγήσεών μας, από όταν υποστηρίξαμε το Διδακτορικό μας μέχρι σήμερα. Πολλά από τα κείμενα των εισηγήσεων αυτών, διορθωμένα και συμπληρωμένα, τα περιλάβαμε σε εκδόσεις βιβλίων μας. Για να σχηματίσει μια καλύτερη εικόνα ο αναγνώστης της συστηματικής και επισταμένης ενασχόλησής μας με την Kριτική θεωρία, παραθέτουμε εδώ τις κυριότερες, και κάνουμε και κάποιες άλλες αναφορές. Για περισσότερα στοιχεία βλ. το βιογραφικό μας στα blog μας, nktkp.blogspot.gr, fioravantesf.blogspot.gr, και ακόμη καλύτερα είναι ο ενδιαφερόμενος είναι να διατρέξει τα βιβλία μας, τα ατομικά και τα συλλογικά.  Η Κριτική θεωρία για εμάς ήταν και είναι μέγα πάθος, η ίδια η υπόστασή μας, θεωρητική και πνευματική. Η πόρτα της απελευθέρωσης στο παρών και στο μέλλον… Διαφορετικά!!

 

Ι. ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ – ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ

Α.1. «Ο Σκλάβος, τα Επτάνησα, ο Μοντερνισμός», Ε’ Πανιώνιο Συνέδριο, Κεφαλονιά.

2. «Introduction à la Théorie Esthétique d' Adorno», Τμήμα Πλαστικών Τεχνών του Πανεπιστημίου Paris VIII, Μάρτιος 1987, Παρίσι.

3. «Πτυχές του προβλήματος της ιδεολογίας», Ελληνικό Σπίτι, Μάιος 1988, Παρίσι. Η εισήγηση αυτή οδήγησε σε αρκετές δημοσιεύσεις, με πιο σημαντική το κείμενό μας για τις «Αντι-ιδεολογικές διαμεσολαβήσεις» στη Θεωρία πολιτισμού (Αρμός) στο οποίο, μετά από μια κριτική σύνθεση-ανασυγκρότηση της μαρξικής προβληματικής της Γερμανικής ιδεολογίας (Γκούτεμπεργκ) και της μαρξικής κριτικής της ιδεολογίας γενικώτερα του νεαρού Μαρξ και της Σχολής της Φρανκφούρτης προσπαθήσαμε να πάμε πέραν από τα γνωστά επιστημονικά – ιδεολογικά σχήματα περί ιδεολογίας. Λείπει όμως κρίσιμα η επανάσταση…

4. «Ο σοσιαλισμός ως διαδικασία και ως ρήξη», Χανιά.

5. Εισήγηση με το Κράτος στο Πάντειο…

6.  «Μετακριτική ή φιλοσοφία της πράξης;», Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων, 28 Φεβρουαρίου 1989. Οργ. Ε.ΠΟ.Σ.

7. «Κουλτούρα και Τεχνολογία», 2-3 Δεκεμβρίου 1989, Χανιά, Πολυτεχνείο Κρήτης. Εισήγηση με τίτλο: «Από τον Γκράμσι στον Μαρκούζε». Δημοσιεύτηκε στα πρακτικά, εκδ. Πράξις, 1990, σσ. 57-70. Οργ. Πολ/χνείο Κρήτης.

8. «Για ένα νέο σχέδιο κουλτούρας», Κέντρο Έρευνας και Τεκμηρίωσης, 12 Απριλίου 1993. Η διάλεξη  αυτή ήταν η απαρχή μιας συστηματικής έρευνας και για την πολιτιστική πολιτική με αναφορά και τον R. Williams (Κουλτούρα και ιστορία, Γνώση), στη συνέχεια της οποίας δημοσιεύσαμε ένα ογκώδες κείμενο στο Η εποχή της καθορισμένης άρνησης (Αρμός).

9. «Δεκαήμερο αναγεννησιακού - λαϊκού θεάτρου». Οργάνωση Δ.Ε.Π.Α.Ζ., Εισήγηση με τίτλο: «Σύγχρονη λειτουργία της λαϊκής έκφρασης σε σχέση με την παράδοση», Ζάκυνθος, 10/12/2000 12/12/2000.». Interreg II Grecia – Italia. Έκδοση των πρακτικών, 2001, σσ. 19-20. Προσέγγιση του μοντέρνου-λαϊκού θεάτρου με βάση τη θεωρία της αλλοτρίωσης.

10. «Magna Grecia: Πολιτιστική κληρονομιά». Οργάνωση: «Ελληνοϊταλική επιτροπή για τον πολιτισμό και την ανάπτυξη». Ελληνοϊταλική συνάντηση στη Ζάκυνθο, 21-2/2/03. Εισήγηση με θέμα: «Magna Grecia: Προς ένα μοντέλο ήπιας (πολιτισμικής) ανάπτυξης». Προσέγγιση με βάση τη γκραμσιανή αντίληψη περί ιδεολογίας.

11. 1ο Πανελλήνιο Καλλιτεχνικό Συνέδριο: «Η τέχνη ως θεμέλιο ανάπτυξης του 21ου αιώνα». Οργάνωση: Σύλλογος Νέων Καλλιτεχνών Πατρών, 15-17 Νοεμβρίου 2002. - Μέλος της Οργανωτικής επιτροπής. Εισήγηση: «Οι προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης στο χώρο της τέχνης και της κουλτούρας». Δημοσιεύτηκε στο Τεχνοπαίγνιον Ι, Απρίλης 03, σσ. 33-7 και διορθωμένη και συμπληρωμένη, στο ΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙ ΤΕΧΝΗΣ, τ. Α ́, Φθ. 2003, και στη συνέχεια στο Θεωρία πολιτισμού, Ψηφίδα, τ. Ι, σσ. 513-524.

12. «Στα δίκτυα της παγκοσμιοποίησης». Οργάνωση: Κέντρο πολιτιστικών μελετών, 1-2-05, Αθήνα, Αίθουσα «Πατριδογευσία».

13. «Θέματα αισθητικής στην εποχή της παγκοσμιοποίησης», 29/11/06. Οργάνωση: Ιόνιο Πανεπιστήμιο – Κέρκυρα.

14. «Κρίση της παγκοσμιοποίησης - προς την αποπαγκοσμιοποίηση: τέλος των διαμεσολαβήσεων;», Οργάνωση: Εργ. Καλλ. και Πολιτισμικής Παιδείας, Αργοστόλι, 04-07-2009. Αίθουσα Διδασκάλων.

15. Διημερίδα «Πολιτισμός - επικοινωνία, παγκοσμιοποίηση», 08-09-09. Εισήγηση: «Προς ένα νέο σχέδιο επικοινωνίας: Σκεφτόμαστε με τον Χάμπερμας - Σκεπτόμαστε ενάντια στον Χάμπερμας;». Οργάνωση Ε.Κ.Π.Π. - ΤΕΙ Ιόνιων Νήσων, Αργοστόλι – Κέφαλος. Εισαγωγή στην προβληματική της διημερίδας και κλείσιμο εργασιών.

16. «Παγκοσμιοποίηση, κρίση: Νέες Πρωτοπορίες-Νέα Ανθρωπολογία», Ρόδος, 27-11-2013. Αίθουσα ΑΚΤΑΙΟΝ. Διάλεξη με στόχο τη σύλληψη ενός νέου κριτικού μοντέλου, με βάση την θεωρία του νεαρού Μαρξ για την αλλοτρίωση και την νεώτερη αντι-αλλοτριωτική πρακτική των αισθητικών και καλλιτεχνικών πρωτοποριών και με αναφορά την Κριτική θεωρία και κυρίως το έργο του Μαρκούζε.

 

ΙΙ

- Maitrise: Εισαγωγή στη μελέτη της κοινωνικής διαίρεσης της εργασίας.

- Διδακτορικό:    Αισθητική της μοντέρνας γλυπτικής – Σκλάβος.

Κριτική παρουσίαση δύσκολων έως και άλυτων μέχρι σήμερα θεωρητικών-αισθητικών προβλημάτων. Οπότε προέχει η παρουσίαση των θεμάτων, των προβληματικών, των προκλήσεων. Η επιστημολογικά-θεωρητικά σωστή τοποθέτηση των θεμάτων, με βάση τις κατακτήσεις της σύγχρονης κριτικής επιστημολογίας (για να χρησιμοποιήσουμε ένα νεολογικό) και μεθοδολογίας.

Δηλαδή το πρόβλημα, με βάση τις κατακτήσεις και τα προχωρήματα των νεώτερων κριτικών επιστημών, της λογικής, της επιστημολογίας κ.α. είναι πρώτιστα  μεθοδολογικό-επιστημολογικό-λογικά, χωρίς αυτά να υποκαθιστούν το κοινωνικό-ιδεολογικό-θεωρητικό. Όμως δεν μπορούμε να συλλάβουμε και να προσεγγίσουμε το δεύτερο χωρίς μια σωστή και διαλεκτική σύλληψη-θέση του λογικού-επιστημολογικού-μεθοδολογικού προβλήματος, χωρίς να τα διαχωρίζουμε μηχανικιστικά. Επιπλέον το όλο μοντέλο είναι δυναμικό, σύνθετο-πολύπλοκο και μάλιστα αυτοτροφοδοτούμενο με θέματα προβληματικές και από τη δυναμική εξέλιξη της μοντέρνας τέχνης. Οπότε το όλο εγχείρημα αποκτά πρόσθετες δυσκολίες και εκ των πραγμάτων οδηγεί ενδογενώς σε μία σύνθετη διαλεκτική και  κριτική προσέγγιση.

Το ζητούμενο είναι σε μια συγκεκριμένη χρονική-ιστορική στιγμή να συλληφθεί η δυναμική της εξέλιξης του πραγματικού και να ερμηνευτεί διαλεκτικά-δυναμικά μέσα στην πολυπλοκότητα και την αντιφατικότητα της όλης ιστορικο-κοινωνικής διαδικασίας.

Από μια ορισμένη άποψη οι εισηγήσεις, διαλέξεις κ.α. που ακολούθησαν το Διδακτορικό μου ήταν συνεχείς προσπάθειες αποσαφήνισης, διερεύνησης, αλλά πολύ συχνά και επέκταση της αρχικής προβληματικής μας. Συγχρόνως, η θεωρητικοποίηση  και η επιστάμενη διερεύνηση του αλλοτριωτικού κοινωνικού και της μοντέρνας τέχνης αναδείκνυε νέα στοιχεία, νέες προβληματικές, διευρύνοντας και επεκτείνοντας συνέχεια την  αρχική σύλληψη, το αρχικό μοντέλο μας. Με την παγκοσμιοποίηση βέβαια όλα άλλαξαν ριζικά και για αυτό προσπαθήσαμε να ανασυγκροτήσουμε και να διερευνήσουμε το αρχικό θεωρητικό-αισθητικό μοντέλο μας, με αναφορά πάντοτε το έργο της Σχολής της Φρανκφούρτης (Κριτική θεωρία), χωρίς να το εγκαταλείπουμε. Αντίθετα μάλιστα προσπαθήσαμε να το ανασυγκροτήσουμε υπό το φως των νέων δεδομένων, δίνοντας έμφαση στη μετακριτική, η οποία όπως είχε αρχικά συλληφθεί – από τον Χορκχάϊμερ (αρχές της δεκαετίας 1920-30) και στη συνέχεια διευρύνθηκε από τον Αντόρνο στην Αρνητική διαλεκτική (Payot), δεν είχε ανάγκη από καμία αναθεώρηση. Διεύρυνση, συστηματοποίηση, επέκταση, ανασυγκρότηση ήταν επιβεβλημένες για τον πρόσθετο λόγο ότι δεν  είχαμε απέναντι τον αντιδραστικό Χάϊντεγκερ, το νεο-συντηρητικό  ώριμο Λούκατς, αλλά  τον αιμοσταγή νεοφιλελευθερισμό και ακόμη χειρότερα τον ναζιστικής έμπνευσης ταξηφιλελευθερισμό. Και όσο παραμένουν στη θέση τους άτρωτοι από τα κοινωνικά κινήματα, θα έχουμε συνέχεια ανάγκη από συνεχή διερεύνηση της φύσης, της δομής, της υπόστασης, της πολιτικής τους. Με άλλα λόγια μια συνεχή διεύρυνση και επέκταση-ανασυγκρότηση  της σύγχρονης αρνητικής μετακριτικής, για να χρησιμοποιήσουμε ένα νεολογισμό.

Έτσι οι αναφορές στο έργο μας, ουσιαστικά σε όλο το έργο μας, παύουν να είναι απλές αναφορές καθαυτές χωρίς ενδιαφέρον με την χαμπερμασιανή έννοια, αλλά αποκτούν και χαρακτήρα συστηματικής – συνθετικής συγκρότησης μιας νεώτερης – και πάντοτε σύγχρονης/μοντέρνας Κριτικής θεωρίας εν τω διαρκές γίγνεσθαι μέσα στην πολυπλοκότητα και την αντιφατικότητα της διαμόρφωσής της σε διαλεκτική σύνδεση με την πολυπλοκότητα του συνολικού ιστορικού γίγνεσθαι μέχρι την απελευθέρωση, σύμφωνα πάντοτε με τον Μαρκούζε. Σήμερα που η ανθρωπότητα  ζει με τους πολέμους, κοινωνικούς και όλους τους άλλους, με ένοπλες συρράξεις κ.α., ιστορικά το σύστημα είναι καταδικασμένο. Το ζητούμενο είναι πως θα ξεπεράσουμε το σύστημα απελευθερωτικά δια της πράξης, ώστε να έλθει η ειρήνευση της κοινωνίας, όπως έλεγε ο νεαρός Μαρξ και ο Αντόρνο κατ’ επανάληψη, όσο ουτοπικό και αν φαίνεται αυτό εν μέσω  των σημερινών αδιεξόδων και ισορροπιών του τρόμου.

 

ΙΙΙ. ΜΑΘΗΜΑΤΑ

Σε όλα τα μαθήματά μας στο Πολυτεχνείο Κρήτης και στο Π.Τ.Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Αιγαίου κάναμε συνεχείς αναφορές στην Κριτική θεωρία, αναλύσαμε πτυχές της κ.τ.λ. Όμως μερικά εξαμηνιαία μαθήματα είχαν πιο συστηματικό χαρακτήρα σύνδεσης με την Κριτική θεωρία ή συστηματικότερης παρουσίασης πτυχών της.

Πιο συγκεκριμένα αναφέρουμε το μάθημα στο Μεταπτυχιακό πρόγραμμα του Π.Τ.Δ.Ε. «Μοντέρνα τέχνη και νέες τεχνολογίες» και τα εξής:

Πολυτεχνείο Κρήτης

«Τέχνη και Τεχνολογία»

«Ιστορία πολιτισμού»

Ειδικά:

Π.Τ.Δ.Ε., Πανεπιστήμιο Αιγαίου:

-  Νέα ανθρωπολογία και τέχνη

- Απορρύθμιση, Αποθέσμιση, Παγκοσμιοποίηση και Πολιτισμός

Γενικά:

-Εισαγωγή στην Αισθητική, Θεωρία πολιτισμού, Πολιτισμική ιστορία, Φιλοσοφία της τέχνης και της κουλτούρας, κ.α. 

 

IV. ΕΡΕΥΝΕΣ

-          Σύγχρονη πολιτισμική θεωρία, Π.Τ.Δ.Ε.,  Πανεπιστήμιο Αιγαίου, θερινό εξάμηνο, 1993-94.

-          Παγκοσμιοποίηση και τέχνη, 1995-2002.

-          Παγκοσμιοποίηση και πολιτισμός, 2002-2018.

 

V.

Οι αναφορές μας εδώ όλες παραπέμπουν σε Παν/μία, επιστημονικά ή καλλιτεχνικά συνέδρια κ.α. Έμμεσα δηλαδή δείχνουν ότι η Κριτική θεωρία, εκτός από την περίοδο διάδοσης του έργου του Μαρκούζε στις δεκαετίες του 1960 και 70, δεν μπόρεσε να συνδεθεί οργανικά με το κίνημα, αν και ήταν πνευματικό-θεωρητικό προϊόν του. Ένα σύνθετο και πολύπλοκο θεωρητικό δημιούργημα, χωρίς το κίνημα δεν θα υπήρχε, αλλά δυστυχώς δεν μπόρεσε να αποκτήσει υπόσταση με όρους κινήματος. Και η περίοδος του 60 και του 70 χαρακτηρίστηκε από μια συγκυριακή συνεύρεση, που έληξε άδοξα και μελαγχολικά...

Για πάντα; όπως έλεγε ο Μαρκούζε. Θα το δείξει η ιστορία.

 

ANAΦΟΡΕΣ…

Η εναγώνια προσπάθεια μου, άμεσα και έμμεσα, προσέγγισης με κριτικό πάντοτε τρόπο του σύγχρονου αλλοτριωμένου πραγματικού, με βάση, αναφορά και στη συνέχεια του πολυσχιδούς όσο και δύσκολου έργου των θεωρητικών της Σχολής της Φρανκφούρτης κατέληξε σε ένα Corpus κειμένων που θέλω να είναι μια σύγχρονη προσπάθεια Κριτικής θεωρίας – θεωρητικοποίησης.

Μέσα στο πανεπιστημιακό σύστημα με τους πάντες απέναντι και με το κίνημα σε παρατεταμένη περίοδο υποχώρησης και αποϊδεολογικοποίησης μετά το 1975, παρά τις κατά καιρούς εκλάμψεις του, εκμεταλλευόμενος στο έπακρο την αυτονομία που παρείχε το σύστημα όσο ήμουν εν ενεργεία καθηγητής και διασωζόμενος πάντοτε από τη συνειδητοποίησή μου από το κίνημα, δεν μπορούσα να προσβλέπω σε κάτι το πολύ πιο σημαντικό. Με αναφορά στη συστηματική μελέτη μου της μοντέρνας τέχνης – ιστορικής και νεώτερης – προσπάθησα να συγκροτήσω μια συνεκτική και κατά το δυνατό προχωρημένη αισθητική θεωρητικοποίηση – θεωρία. Μια μοντέρνα αισθητική θεωρία, κυρίως στο χώρο των εικαστικών τεχνών, στη συνέχεια πάντοτε του Αντόρνο, προσπαθώντας έτσι να καλύψει και ένα σημαντικό κενό στην όλη αισθητική θεωρητικοποίηση, καθόσον ο Αντόρνο, αλλά ούτε και οι άλλοι κριτικοί αισθητικοί θεωρητικοί ασχοληθεί συστηματικά με αυτές. Έτσι προσπάθησα να συγκροτήσω μια θεωρητικοποίηση-αναφορά, αν και πολλά μπορούν ακόμη να ειπωθούν.

Συγχρόνως ανοίγοντας με κριτικό τρόπο τη θεωρητικοποίηση για την αρχόμενη παγκοσμιοποίηση από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, προσπάθησα επίσης να δημιουργήσω κάποιες νέες κριτικές αναφορές-reperes. Όσο πέρναγαν τα χρόνια και η άγρια φύση της παγκοσμιοποίσης – καλά κρυμμένη αρχικά μέσα από τη διάχυτη διασπορά εύκολου χρήματος και δημιουργίας τεχνητής ευμάρειας – τόσο πιο πολύ αναδεικνύονται ο κρίσιμος χαρακτήρας της κριτικής θεωρητικοποίησης που είχαμε αρχίσει. Για να έχει αυτή στέρεες, ιστορικές βάσεις, επιστρατεύσαμε την (νέο-)ανθρωπιστική προβληματική, με αρνητικό, καθορισμένα αρνητικό τρόπο.

Όμως η γενικευμένη πανεπιστημιακή διαμεσολάβηση και ψευτο-αριστερός εφησυχασμός δεν επέτρεψαν να δημιουργηθεί μια θεωρητικοποίηση κινηματικού χαρακτήρα.

Οπότε με συνεχείς αναφορές στην ιστορία, στην ιστορική ανθρωπιστική και κριτική θεωρία προσπαθούμε να συμπληρώσουμε την αισθητική, αλλά και να προωθήσουμε την αντίστοιχη θεωρητικοποίησή της, αλλά και να προχωρήσουμε την κριτική θεωρητικοποίηση της παγκοσμιοποίησης, με βάση την αρχή ή θα κατανοήσουμε κριτικά τη βαθύτερη φύση  της, ή δεν θα κατανοήσουμε ποτέ τη βαθύτερη δομή του σύγχρονου χαοτικού καπιταλισμού: της αρνητικής βάσης και του ακόμη και καταστροφικού εποικοδομήματός του.

Αναφορές λοιπόν σε συγκεκριμένες ή και σε επί μέρους θεωρητικοποιήσεις, δικές μας ή των φρανκφουρτιανών, με στόχο τη δημιουργία νέων θεωρητικών αναφορών με κριτικό, όσο και αυτόνομο πάντοτε τρόπο, με στόχο το ξεπέρασμα της σύγχρονης ολικής αλλοτριωμένης και εξίσου ολικά αλλοτριωτικής νεοβάρβαρης κατεστημένης τάξης, που συνιστά η παγκοσμιοποίηση, δια της πράξης.

Της συνειδητής, της ανατρεπτικής πράξης.

 

 

 

Ζωντανές αναφορές (για να παραφράσουμε τον Ρικέρ) μιας δυναμικής ερμηνευτικής του κοινωνικού και του αισθητικού στην ολότητα και στη διαλεκτική τους αλληλοεξάρτηση και σύμπλεξη στο παρών, με πράξεις και στην προκειμένη περίπτωση με θεωρητικές επεξεργασίες, παρεμβάσεις στο δημόσιο χώρο κ.α. (en actes), προς την σύλληψη της ιστορικής διαλεκτικής με κριτικό πάντοτε τρόπο.

Μέσα από αυτές τις συνεχείς  θεωρητικές επεξεργασίες, και παρά την πολλαπλότητά τους, προσπαθήσαμε να συγκροτήσουμε ένα καθοδηγητικό νήμα κριτικής, άρνησης, αντίστασης. Μια ευρύτερη, σύγχρονη, πολύπλοκη κριτική θεωρία της δράσης, της πράξης, του μετασχηματισμού, ακόμη και όταν  η αρνητική διάσταση δεν ήταν εμφανής. Έτσι νομίζω ότι πλέον υπάρχει μια παρακαταθήκη κριτικών αναλύσεων και θεωρητικοποιήσεων, που διαμορφώθηκε στις δύσκολες, έως εχθρικές συνθήκες, των κατάλοιπων του παλαιοσταλινισμού, του συστήματος σε ολοκληρωτική μετεξέλιξη και των υπηρετών του, της ολικής διαπλοκής, της γενικευμένης διαμεσολάβησης, της πλήρους συνθηκολόγησης.

Κριτική θεωρητικοποίηση πάντοτε με επίκεντρο την κριτική της κυρίαρχης ολικά αλλοτρίωσης, τόσο στη βάση όσο και στο εποικοδόμημα, και οι οποίες προσπαθούν ν’ανιχνεύσουν εναλλακτικές λύσεις: Τη σύλληψη και δημιουργία ενός συστήματος δικαιότερου και ανθρωπινότερου. Μέχρι τότε κριτική, μόνον Κριτική θεωρία και πράξη, με πράξεις (en actes), αμφισβήτηση, άρνηση, αντίσταση…