ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ ΤΟΥ Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕ ΣΤΟΝ Α. ΦΑΣΣΟΗ

Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

ΕΚΘΕΣΗ[*]: ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ: ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ-ΑΡΝΗΣΕΙΣ

 

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ Α. ΦΑΣΣΟΗ, ΣΚΗΝΟΘΕΤΗ

 

Α. Φασσόης: Μιλάμε με τον Βασίλη Φιοραβάντε, που είναι επιμελητής, εμπνευστής και θα λέγαμε ο ιδεολογικός κατευθυντήριος άξονας της έκθεσης με τίτλο "Παγκοσμιοποίηση: Αντιθέσεις, Αρνήσεις", που πραγματοποιείται στην Γκαλερί Ηώς στην Αθήνα.

Βασίλη, είναι μεγάλη χαρά και τιμή να μιλάω μαζί σου και θα ήθελα να σε παρακαλέσω να μου πεις ορισμένα κεντρικά σημεία: ποιους θα έλεγες κεντρικούς άξονες του εγχειρήματός σου αυτού και ποια ήταν η μεταδοτικότητα που ήθελες προς τους καλλιτέχνες; Να διεγείρεις ερωτήματα σχετικά με το ζήτημα αυτό της παγκοσμιοποίησης και γιατί είναι ένα δισεπίλυτο τελικά ερώτημα, το οποίο έχει να κάνει με την αντίθεση και την άρνηση; Προφανώς, και ολοκληρώνω, δεν βλέπουμε κανένα σημείο στο οποίο να υπάρχει έστω και ελάχιστο φως ίσως σε αυτή την υπόθεση της παγκοσμιοποίησης.

Β. Φιοραβάντες: Ευχαριστώ πολύ για την ερώτησή σας. Η αφετηρία, το πρώτο ερέθισμα να το πω έτσι για όλη την προβληματική, πάει πολύ μακριά, πολύ πιο πίσω. Όταν έκανα το διδακτορικό μου για τον Γεράσιμο Σκλάβο (1984-5), ερχόμενος σε επαφή με το έργο του και με τα εξαιρετικά σημαντικά όσο και δύσκολα προβλήματα τα οποία είχε αναδείξει ο Σκλάβος, έψαχνα τη βιβλιογραφία. Μελετούσα κείμενα μεγάλων μαρξιστών και νεομαρξιστών θεωρητικών. Ήξερα ήδη καλά την προβληματική τους, είχα μία γνώση των κειμένων τους, αλλά όχι με συστηματικό τρόπο. Το διδακτορικό εκ των πραγμάτων επέβαλε μία συστηματικότερη προσέγγιση.

Οπότε στην έρευνα που έκανα, έπεσα και σε ένα εξαιρετικά σημαντικό κείμενο του Ανρί Λεφέβρ, του μεγάλου αυτού Γάλλου νεομαρξιστή φιλόσοφου. Ο Λεφέβρ, χωρίς να ξέρω τότε καλά τη βιογραφία¹ του, είχε συμμετάσχει μεταπολεμικά σε ένα γκρουπ ερευνών λογικής και φιλοσοφίας. Το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξαν, για να το πω πολύ συνοπτικά, ήταν ότι η περίφημη χεγκελιανή σύνθεση και ακόμη πιο πολύ η χεγκελο-μαρξιστική, ειδικά στις εκδοχές του μηχανιστικού μαρξισμού που είχε διαδοθεί, ήταν  μάλλον μία ιδεολογία, ένα ιδεολόγημα, παρά μία πραγματική φιλοσοφική υπόσταση. Είχε δηλαδή  μία φιλοσοφική κατασκευασμένη – τεχνητή υπόσταση. Δηλαδή ήταν καθαρή ιδεολογία.  Ιδεολόγημα όπως θα λέγαμε σήμερα.

Και ο Λεβέβρ επισήμανε τη σημασία των ερευνών που πρέπει να ακολουθήσουμε για να αναδείξουμε την τάση προς τη σύνθεση των διαφόρων αντιτιθέμενων μερών - είτε είναι λογικών, είτε είναι διανοητικών, είτε είναι καλλιτεχνικών, είτε είναι και κοινωνικών, γιατί από τις κοινωνικές αντιθέσεις προέρχονται όλες οι άλλες αντιθέσεις, την ενδεχόμενη προοπτική σύνθεσης. Δηλαδή την πιθανή, που μπορεί να είναι ευκταία μεν, επιθυμητή, αλλά δεν είναι σίγουρο ότι είναι πραγματοποιήσιμη σύνθεση. Ο μηχανιστικός μαρξισμός διέδιδε ότι "έχουμε τη νέα σύνθεση και ότι έρχεται, είναι αναπόδραστη (imminent)  η επανάσταση”. Όμως δυστυχώς μάθαμε εκ των υστέρων τι είχε συμβεί από τον Στάλιν, τον κυνικό, τον αιμοσταγή ιδεολόγο αυτής της θέσης. Δεν είχε γίνει ακόμη η γκλασνόστ-περεστρόικα, όταν έκανε τις έρευνες ο Ανρί Λεφέβρ.

Για να μην μακρυγορούμε, ξεκινάω από αυτό το θέμα και προσπαθώ να το αναδείξω και μέσα από την έρευνά μου για τον Σκλάβο. Ολοκλήρωσα τότε  το θέμα, το διδακτορικό για τον Σκλάβο,  με αυτή τη βασική θέση. Αλλά μελετώντας τα έργα της Σχολής της Φρανκφούρτης και ιδίως του Αντόρνο, βλέπω, προς μεγάλη μου χαρά, ότι ο Αντόρνο θεωρητικοποιεί τις αντιθέσεις και ακόμη περισσότερο τις αντινομίες, οι οποίες έχουν καντιανή – κυρίως - προέλευση μεν, αλλά πάντα μέσα σε ένα χεγκελιανό πνεύμα.  Εν πάση περιπτώσει,  όλη μου η δουλειά στη συνέχεια, όσα κείμενα έχω γράψει, βασίζονται στο ότι πρέπει να προσπαθούμε τη σύνθεση, και πριν προσπαθήσουμε να γίνει σύνθεση, να ξέρουμε καλά ποιες είναι κάθε φορά οι αντιθέσεις και να τις αναδεικνύουμε. Και μάλιστα συνειδητοποιήσαμε ότι έχουμε ακόμη πιο  πολλές αντιθέσεις  στην πορεία της κοινωνικής εξέλιξης, ειδικά τα νεότερα χρόνια με την παγκοσμιοποίηση, και μάλιστα πιο ακραίες. Και  από την αρχική παγκοσμιοποίηση στη δεκαετία του '90, και εδώ το όλο θέμα αποκτάει άλλες διαστάσεις, ίσως και πιο τραγικές.

Έχω γράψει σειρά κειμένων για να αναλύσω και να εξηγήσω όλα αυτά τα θέματα. Πράγματι υπάρχει μια δυστοπία, όπως λέτε, είναι ένας νέος όρος που δεν τον χρησιμοποιώ εγώ, αλλά στην ουσία το ίδιο πράγμα λέω. Και όταν ξεκίνησα τη διδασκαλία μου σαν καθηγητής στο Πολυτεχνείο Κρήτης, ένα από τα πρώτα θέματα, που διερεύνησα ήταν, όταν εκδόθηκε  και ένα βιβλίο στα ελληνικά με κείμενα-συνεντεύξεις του Ανρί Λεφέβρ, να εξηγήσω ακριβώς πώς αναλύει αυτό το θέμα ο Λεφέβρ. Εξήγησα στους φοιτητές τη μεγάλη εισφορά του Λεφέβρ στη σκέψη, ότι αναδεικνύει αυτό το ύψιστης σημασίας θέμα.

Από εκει και μετά έμειναν κάποιες σημειώσεις μου και κάποιες παραπομπές σε διάφορα κείμενά μου. Όμως, όταν βγήκα στη σύνταξη συνέχισα τις έρευνες, επεξεργάστηκα και ολοκλήρωσα (;) πολλά κείμενα, 2.000 σελίδες, με τίτλο "Σύγχρονη Κριτική Θεωρία", πολλά από τα οποία είναι αναρτημένα ήδη στα blog μας. Ίσως εκδοθεί και ένα βιβλίο μου προσεχώς. Χωρίς τα διαρκή αναγκαστικά ταξίδια μας και τις άλλες εξίσου αναγκαστικές παύσης της όλης έρευνάς μου, άλλαξαν αισθητά τα πράγματα και έτσι μπόρεσα να επικεντρωθώ καλύτερα και συστηματικότερα σε αυτήν.

Τυχαία δε  είδα στο δρόμο ένα φίλο, με τον οποίο είχαμε συνεργαστεί παλαιότερα, τον αγαπητό Φίλιππο Νικολόπουλο, ο οποίος είχε αναλάβει υπεύθυνος στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του φιλολογικού συλλόγου Παρνασσός, ο οποίος γνωρίζοντας την προηγούμενη έρευνά μου για την Σχολή της Φρανκφούρτης,  με κάλεσε να κάνω μία διάλεξη² για την Κριτική θεωρία. Εγώ άλλο που δεν ήθελα. Οπότε στρώθηκα στη δουλειά με μεγάλη υπερένταση και έκανα μία εισήγηση για την Κριτική θεωρία, δηλαδή για τη Σχολή της Φραγκφούρτης. Και επειδή ο Ανρί Λεφέβρ διάβαζε τα κείμενα της Σχολής της Φρανκφούρτης, αν και ο ίδιος δεν ήταν μέλος της,  ανέδειξα αυτή τη συνάφεια των προβληματικών τους σχετικά με  το θέμα αυτό.

Στη συνέχεια κάναμε ένα Στρογγυλό τραπέζι στον Παρνασσό με θέμα "Παγκοσμιοποίηση: Αντιθέσεις, Αρνήσεις"³. Μάλιστα, από την εισήγησή μου βγήκε ένα κείμενο γύρω στις επτά-οκτώ σελίδες, που είναι μια αναπτυγμένη μορφή του θέματος και το αναρτήσαμε στα blog μας. Για την έκθεση έκανα μία συνοπτική εκδοχή μίας σελίδας κείμενο-περίληψη.

Και συζητώντας με τον αγαπητό Φίλιππο, ο οποίος είχε ασχοληθεί όσα χρόνια τον είχα χάσει, με θέματα φιλοσοφίας, ακόμη και με τον Χορκχάμειρ, αλλά και με τους άλλους φιλοσόφους της Σχολής της Φραγκφούρτης, συμφωνήσαμε ότι, λόγω της σημασίας του, το συγκεκριμένο θέμα,  θέλει παραπέρα διερεύνηση. Του είχα πει την ιδέα να κάνουμε μία έκθεση στον Παρνασσό με αυτό το θέμα σαν εικονογράφηση (illustration) της προβληματικής μας με καλλιτέχνες που ξέρουμε το έργο τους και είναι αυτού του γενικότερου θεωρητικού, αισθητικού και ιδεολογικού κλίματος.

Το παράδοξο είναι ότι όλοι οι φίλοι καλλιτέχνες αυτοί, οι οποίοι στην εποχή της ύστερης μοντερνικότητας, της ύστερης νεοτερικότητας (όχι του μεταμοντερνισμού, γιατί ήμουν και είμαι πάντοτε αντίθετος με αυτή τη θεωρία), όπου κυριαρχεί μία ευρύτερη γκάμα μορφών, υπάρχει μία πολυμορφία - είναι ένα θέμα το οποίο το έχω αναδείξει και με τα κείμενά μου, τα οποία έχω δημοσιεύσει ή  έχουν αναρτηθεί στα blogs μας. Δεν έχει τόσο σημασία μία ενιαία πλέον μορφή, μία ορισμένη συγκεκριμένη μορφή. Η μορφή είναι πλέον eclatée,  κομματιασμένη, όπως και το σύστημα. Έτσι, αποτυπώνει και εκφράζει μόνον επιφανειακά την παγκοσμιοποίηση. Δεν μιλούμε πλέον για μία ενιαία μοντέρνα μορφή, για ένα μοντέλο ή παράδειγμα, και ειδικότερα σύμφωνα με το πνεύμα της αγγλοσαξονικής παράδοσης, που ειρωνεύονταν εξάλλου ο Αντόρνο, αλλά για μορφές πάντοτε μοντέρνες, αλλά μορφές, μοντέλα, παραδείγματα που πρέπει, επιβάλλεται να ανασυντεθούν, να ανασυγκροτηθούν κριτικά και μοντέρνα υπό την οπτική πάντοτε του αναγκαίου και επιβαλλόμενου ξεπεράσματος. Για αυτό μιλούμε και για πολυμορφία στην ύστερη μοντερνιστική ή στη σύγχρονη τέχνη.

Ούτως ή άλλως ο Αντόρνο ο ίδιος προς το τέλος της ζωής του είχε καταλήξει, υπό την επιρροή και του Σεμιναρίου του Ντάρμτρανγκ με τους μεγάλους μουσικούς, που συμμετείχαν: Νόνο, Λίγκετι, Μπουλέζ, Στοκχάουζεν κ.α. στη διαπίστωση του τέλους της μορφής, και την απαρχή της περιόδου εμφάνισης των μορφών, μοντέρνων μεν, αλλά μορφών. Κατά τον αντόρνο, λοιπόν: "Δεν είναι δυνατό να συνδιαλέγεσαι με τόσους μεγάλους καλλιτέχνες και να δέχεσαι ή να καταλήγεις σε μία μορφή". Μπήκαμε σε μία νέα εποχή, στην οποία δεν υπάρχει πλέον μία μορφή. Δεν είμαστε στις αρχές του αιώνα πλέον. Απλώς πρέπει να κρατήσουμε το μοντέρνο-μοντερνιστικό (κατά την Γκρήνμπεργκ) πρόταγμα της ιστορικής και νεώτερης μοντέρνας τέχνης. Η σημερινή μοντέρνα τέχνη, για να χρησιμοποιήσω ένα νεολογισμό είναι ατίθαση, πολύμορφη. Εμπεριέχει κυρίως στάσεις, attitudes,  κριτικής, απείθειας και άρνησης. Ούτως ή άλλως από το μέσο της δεκαετίας του 1970 και εδώ με τη γενικότερη εξέλιξη των θετικών επιστημών και την ανάδειξη της πληροφορικής 9αλγόρισμοί κλπ.) μπήκαμε στην εποχή της συνθετότητας και της πολυπλοκότητας. Οπότε εκ των πραγμάτων η τέχνη άλλαξε και αυτή προς συνθετότερες και πολλές φορές αντιφατικές καταστάσεις.

Και έτσι, προσπαθώντας να δείξω ότι στην κριτική προβληματική αυτή υπάρχει και η τέχνη, η οποία συμμετέχει ενεργά, μίλησα με τους καλλιτέχνες και δέχτηκαν να λάβουν μέρος σε μία έκθεση με αυτό το σκεπτικό. Όχι τόσο σαν ευθεία προέκταση της προβληματικής τους, αλλά υπάρχει μία σύμπτωση της αγωνίας και της θεώρησής μου με αυτές των φίλων καλλιτεχνών που γνωρίζω εδώ και πολλά χρόνια και παρακολουθώ με μεγάλο ενδιαφέρον την όλη αισθητική πορεία τους. Και βέβαια δεν είναι μόνο αυτοί, είναι κι άλλοι καλλιτέχνες, που δεν μπορούσαν να συμμετάσχουν, αλλά δεν έχει σημασία. Σημασία έχει ότι οι εξαίρετοι αυτοί φίλοι καλλιτέχνες που συμμετέχουν, δημιουργούν μία, ας το πω έτσι, οργανική ενότητα στην έκθεση. Και η οποία μάλιστα λειτουργεί συγχρόνως ως μία κραυγή, με την έννοια του πρωτοεξπρεσιονισμού του Μουνκ, μία κραυγή απέναντι στο τι μας επιφυλάσσει η παγκοσμιοποίηση: την καταστροφή, το ξεθεμέλιωμα (να μιλήσω κεφαλλονίτικα) κάθε ανθρώπινης σχέσης, κάθε κοινωνικής επαφής, κάθε κοινωνικής επαφής και αναφοράς, ενώ ήδη η αλλοτρίωση κυριαρχεί τους πάντες και τα πάντα.

Οπότε, με αυτά τα δεδομένα, η χεγκελιανή σύνθεση με δυσκολίες παραμένει πάντοτε ζητούμενο.  Γνωσιολογικά ο Αντόρνο γύρισε μεν στον Καντ, αλλά πάντα επιμένοντας μέσω Χέγκελ και Μαρξ αναζητούμε τη γνωσιολογικά πολυπόθητη σύνθεση,  τη συνένωση. Η σύνθεση, και ειδικά σε επίπεδο πράξης, κοινωνίας και ιστορίας, είναι το μεγάλο ζητούμενο.  Η ανεύρετη (introuvabie) δυστυχώς μέχρι σήμερα σύνθεση. Η σύνθεση ως στιγμή πραγματοποίησης της άρνησης και συγχρόνως ως ξεπέρασμα. Ως καθορισμένη άρνηση… Και σε κάθε περίπτωση προέχουν μεθοδολογικά, λογικά, επιστημολογικά, πρακτικά οι Αρνήσεις, όπως έλεγε και ο Μαρκούζε, προκειμένου να σωθεί και να συντηρηθεί το πνεύμα της διαρκούς, της ιστορικής αμφισβήτησης, της ιστορικής κριτικής πράξης …

 

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ

Απ΄ότι φαίνεται η έκθεση είναι πολύ ικανοποιητική από την άποψη της ποιότητας των έργων των φίλων καλλιτεχνών που συμμετέχουν, προϊόν μακρόχρονων προσωπικών – ατομικών αισθητικών ερευνών τους. Συγχρόνως αποδίδει ως σύνολο, ως οντότητα – και αυτό ήταν το κύριο ζητούμενο – η έκθεση το κλίμα της κρίσιμης προβληματικής που έχει αναδείξει η πορεία της κοινωνίας προς την παγκοσμιοποίηση με όλα τα προβλήματα, τις αντιφάσεις, τις ανησυχίες, τις αβεβαιότητες που η αυτή (η παγκοσμιοποίηση) ανέδειξε. Η περίοδος της ευτυχισμένης παγκοσμιοποίησης, όπως έλεγε ένας από τους κύριους ιδεολογικούς απολογητές της (avatar) A. Minc πέρασε ανεπιστρεπτί. Και η ίδια η παγκοσμιοποίηση περνά βαθειά κρίση, αν και συλλήφθηκε από τους κυρίαρχους για να καλύψει ακριβώς  τις βαθειές, τις αξεπέραστες ίσως  αντιθέσεις και σε κάθε περίπτωση τις δομικές κρίσεις του συστήματος. Ζούμε σήμερα μία από τις μεγαλύτερες αναστατώσεις (chambardement) που έχει εμφανιστεί ποτέ και σε κάθε περίπτωση με αβέβαιη μάλιστα έκβαση. Η περίοδος της μεταπαγκοσμιοποίησης, που είχε αρχίσει με την κρίση του 2008 είναι βέβαιο ότι περνά σε μια νέα, όσο και κρίσιμη περίοδο. Το ζητούμενο είναι πάντα η αφύπνιση του υποκειμενικού παράγοντα. Και η έκθεση αυτή  συμβάλλει τουλάχιστον στην ανάπτυξη μιας μικρής κριτικής προβληματικής. Σε μια γενικότερη συνειδητοποίηση του όλου βαθειού παγκόσμιου κοινωνικού προβλήματος. Η τέχνη, και αυτή παγκοσμιοποιημένη ως προς τα ερεθίσματα, την προβληματική της κ.τ.λ., καταγράφει, εκφράζει την βαθύτερη τάση της κοινωνίας προς την αβεβαιότητα, την παρατεταμένη κρίση της. Το ζητούμενο είναι πάντοτε η πράξη, η κριτική πράξη και ο κριτικός στοχασμός και αναστοχασμός.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Βλ. H. Lefedvre, Sens et Puissance, Meridiens/ Klincksieck.

2. 31/5/2023

3. 13/12/2023

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

-Α. Λεφέβρ, Η εποχή της άρνησης, Υ/Βιβλίο.

- Χ. Μαρκούζε, Αρνήσεις, Υ/Βιβλίο.

-Th. Adorno, Théorie esthétique, Klincksieck.

-Th. Adorno, Dialectique négative, Payot.

-Β. Φιοραβάντες, Σκλάβος, Δίσιγμα, (4η εκδ.).

-Β. Φιοραβάντες, Προς τη μεταπαγκοσμιοποίηση, Ζήτη.

-Β. Φιοραβάντες, Η εποχή της καθορισμένης άρνησης, Αρμός.

  

---

[*] ΓΚΑΛΕΡΙ ΗΩΣ,

  27-3-25 / 17-4-25

ΣΧΟΛΙΑ

 Ό. Σταθάτου: Συνέντευξη για την ενδεχόμενη σύνθεση

Σε αυτή την συνέντευξή του ο Βασίλης Φιοραβάντες, με αφετηρία την αναφορά του στον γάλλο νεομαρξιστή φιλόσοφο Ανρί Λεφέβρ, θέτει το καίριο ζήτημα της σύνθεσης, της ενδεχόμενης σύνθεσης πράξης, κοινωνίας, ιστορίας. Με προπομπό τον Καντ το ζήτημα της σύνθεσης έχει τεθεί ήδη από τον Χέγκελ όπου το ιδιαίτερο και το γενικό συντίθενται στο συγκεκριμένο γενικό (konkret allgemeines) στο οποίο αρθρώνεται η απόλυτη γνώση (στη Φαινομενολογία του Πνεύματος) και η απόλυτη ιδέα (στη Λογική). Μέσα από τις γραμμές του Μαρξ αλλά και της Κριτικής Θεωρίας ο Φιοραβάντες θεωρεί ότι το  πρόβλημα της σύνθεσης είναι σήμερα, περισσότερο ίσως από ποτέ, ενεργό. Για τον Αντόρνο το ζήτημα της σύνθεσης είναι σε μεγαλύτερο βαθμό προσβάσιμο στο έδαφος της τέχνης: εδώ οι δύο αντινομικοί πόλοι της καλλιτεχνικής δημιουργίας, η έκφραση και η κατασκευή (η αυθορμησία και η ορθολογικότητα) βρίσκονται σε μια διαλεκτική σχέση όπου αυτοί οι δύο πόλοι μετατρέπονται ο ένας στον άλλον έτσι ώστε «τα μοντέρνα έργα τέχνης δεν πρέπει να αναζητούν μια μέση οδό μεταξύ κατασκευής και έκφρασης, αλλά να φθάνουν και στα δύο άκρα και μέσα σε αυτά, μέσα από αυτά (durch sie hindurch) να βρίσκουν ένα ισοδύναμο εκείνου που η παλαιότερη αισθητική αποκαλούσε σύνθεση».[1] Βλέπουμε ότι για τον Αντόρνο η σύνθεση έχει ήδη αλλάξει status  - και το ζήτημα είναι πώς μπορεί να μεταφραστεί αυτό το  status στο κοινωνικό πεδίο όπου βέβαια το καίριο πρόβλημα είναι πώς θα μπορούσε να συλληφθεί η σύνθεση θεωρίας και πράξης, μιας πράξης που θα πρέπει να είναι, σύμφωνα με τον Β. Φιοραβάντε «κριτική, ριζοσπαστική, μετατρεπτική». Η καταφυγή στην πρωτοπορία της τέχνης έχει και αυτή τα όριά της∙ πώς θα μπορούσαν αυτά να ξεπεραστούν στο κοινωνικό πεδίο – όχι με μια μέση οδό αλλά μέσα από τα άκρα, μέσα στα ίδια τα άκρα;

---

[1] Theodor W. Adorno, Ästhetische Theorie, Suhrkamp 1993, σ. 453., Theodor W. Adorno, Αισθητική Θεωρία, μετάφραση, σημειώσεις Λευτέρης Αναγνώστου, Αλεξάνδρεια,  Αθήνα 2000, σ. 515.

Α. Ιωαννίδης: Σύνθεση-Ενότητα Θεωρίες και Πράξεις;

Καταπληκτικό. Κατάθεση ψυχής.

Η συνέντευξη του Βασίλη Φιοραβάντε αναδεικνύει με ενάργεια το ζήτημα της σύνθεσης, όχι μόνο ως φιλοσοφικό αίτημα αλλά και ως πολιτικό διακύβευμα. Με αναφορές στον Λεφέβρ, τον Χέγκελ, τον Μαρξ και την Κριτική Θεωρία, ο Φιοραβάντες επανατοποθετεί τη σύνθεση ως ενεργό πρόβλημα της εποχής μας, υπογραμμίζοντας την ανάγκη μιας πράξης που να είναι κριτική, ριζοσπαστική και μετατρεπτική. 

Η σύνθεση, όπως περιγράφεται, δεν επιδιώκει μια μέση οδό, αλλά μια πορεία "μέσα από τα άκρα", αντλώντας από την αισθητική σκέψη του Αντόρνο. Η τέχνη προτείνεται ως πεδίο όπου η διαλεκτική έκφρασης και κατασκευής φωτίζει δυνατότητες που παραμένουν ζητούμενες στο κοινωνικό πεδίο. 

Η παρέμβασή του είναι σημαντική και επικαιροποιεί ένα θεμελιακό φιλοσοφικό ερώτημα: πώς μπορεί να αρθρωθεί μια νέα ενότητα θεωρίας και πράξης σε καιρούς κρίσης και κατακερματισμού.

Σ. Αράβου-Παπαδάτου: Προς το τέλος της παγκοσμιοποίησης;

Συνηθισμένοι στην αναλυτική και πολυγραφότατη έκφραση του καθηγητή Βασ. Φιοραβάντε - επιμελητή και εμπνευστή της έκθεσης - εκπλήσσεσαι όμορφα και διαφορετικά, από το απόσταγμα της δεκάλεπτης συνέντευξης του. Μια συνέντευξη που αναφέρεται στους δικούς του επιστημονικούς, καλλιτεχνικούς, ιδεολογικούς και κοινωνικούς πυλώνες, που μας αφορούν όλους.

Ο σταλινισμός απέτυχε, η παγκοσμιοποίηση κλυδωνίζεται αν δεν έχει σωριαστεί ακόμα.

Τα έλεγε ο Ανρί Λεφέβρ, μας λέει, έστω ουτοπικά και επαναστατικά,τότε. Τα έλεγε ο Αντόρνο, τα έβλεπε ο Βασ. Φιοραβάντες εκφρασμένα στην αφαιρετική γλυπτική του Γερ. Σκλάβου. Ο καθείς και η γλώσσα του, οι πρωτοπόροι καλλιτέχνες-αντινομιστές- όχι άνομοι κατά την Κοινωνική Ψυχολογία- προηγούνται  και δείχνουν.

Στη διπλή απόσταξη σύνθεσης-άρνησης που βλέπουμε στην έκθεση ως μοντερνιτέ προτρεπτική- μια εικόνα χίλιες λέξεις- ενδεικτικά ο Κ. Ευαγγελάτος κλείνει τη "Συμπαντική Αυλαία", ο Άριστ.Κατσούλας συνθέτει τη νέα γέννηση με σώματα. Ο Γ. Τζερμιάς στα " Σπαράγματα" δείχνει που οδηγεί η άρνηση σύνθεσης. Η Ασπ. Μαστρογιάννη μας κάνει να σταθούμε προσοχή μπροστά στα τραίνα του θανάτου; - όπως το είδα εγώ!

Δεν θα τα πούμε όλα, να πάμε στην έκθεση, έχει πολλά να μας πει και να μας δείξει!!

Κ. Ευαγγελάτος

ΒΑΣΙΛΗ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟΣ, ΟΠΩΣ ΠΑΝΤΑ...

Αγαπητοί φίλοι και φίλες, σας ευχαριστώ όλους πολύ για τα εύστοχα σχόλιά σας και μου δώσατε ευκαιρία να προχωρήσω την όλη προβληματική μου και ήδη διαμορφώνω ένα νέο κείμενο. 

Β. Φιοραβάντες

Α. ΜΑΣΤΡΟΓΙΑΝΝΗ

Η ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΓΛΥΠΤΙΚΗ ΤΟΥ ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΣΚΛΑΒΟΥ

 

Το έργο του Σκλάβου διακρίνεται από την αισθητική της κίνησης, την εκφραστική λιτότητα, το αφαιρετικό πνεύμα, τα γεωμετρικά και μετακονστρουκτιβιστικά στοιχεία και γενικά από την μορφική πολυπλοκότητα και βαθιά πνευματικότητα. Ο Κριστιάν Ζερβός, φίλος και ένθερμος υποστηρικτής του Σκλάβου , αναφέρει ότι το έργο του ‘είναι πραγματοποιημένο σε διάστημα μικρότερο των οκτώ χρόνων. Χάρη στην εκμετάλλευση  του αχρησιμοποίητου μορφικού πλούτου και την επανερμηνεία με νέο και πρωτότυπο βλέμμα των γερασμένων κανόνων, μπόρεσε να συνδυάσει τις ζωντανές δυνάμεις του ενστίκτου και τις επεμβάσεις του πνευματικού φωτός’. Κατάφερε, στο πλαίσιο της καταναλωτικής κοινωνίας και τέχνης της δεκαετίας 1957-1967, έχοντας αποκλειστικό και καθοριστικό εφόδιο την ιδιοφυή του προσωπικότητα η οποία ήταν  ήδη διαμορφωμένη πριν την εγκατάσταση του στο Παρίσι ,όπως αναπτύσσει με γλαφυρότητα στο βιβλίο του για τον Σκλάβο ο κ. Φιοραβάντες , ήθελε  να πλάσει ένα πολυδιάστατο  μνημειακό και συμπαγές έργο, αναπόσπαστα συνδεδεμένο με τις θεμελιακές αξίες της καθολικά ταυτισμένης δημιουργίας για το  χρονικό διάστημα που μεσολάβησε από την αποφοίτηση του από την ΑΣΚΤ (1956), μέχρι το θανατηφόρο ατύχημα στο εργαστήριο του 1967. Το προφητικό όπως φάνηκε εκ των υστέρων μέλημα του Σκλάβου για το σύντομο διάστημα από την ζωή του αποκαλύπτουν οι σημειώσεις του καλλιτέχνη πριν φύγει για το Παρίσι, καθώς και μία επιστολή στα αδέλφια το 1959 όπως αναφέρεται στο βιβλίο του κ. Φιοραβάντε. Ειδικότερα στην επιστολή του  ο καλλιτέχνης αναρωτιέται αν θα προλάβει να εκτελέσει τα σχέδια του που είναι τόσο πολλά σε σχέση με τη ζωή του που αναλογικά είναι τόσο μικρή. Και σε αυτό το σημείο, εύχεται να προλάβει να πραγματοποιήσει ένα μικρό τουλάχιστον μέρος των σχεδίων του. Και αυτό ακριβώς το μέλημα ‘μην τύχει και δεν προλάβει’ το ενεργοποίησε μέσα του, όχι μόνο συνυφασμένο με την ίδια τη ζωή του, αλλά και με το πυρετώδες λάθος του για δημιουργία πλασμένα σε δέκα μόνο χρόνια. Άκρως διαφωτιστικές, είναι στο σημείο αυτό, οι επισημάνσεις του κ. Φιοραβάντε αναφορικά με την διαχρονική υπόσταση ενός έργου. Ένα έργο τέχνης αντέχει στον χρόνο μόνο αν έχει ξεπεράσει ορισμένα όρια, είναι δηλαδή δουλεμένα σε άπειρες διαστάσεις και αυτή η συνέχιση των όγκων και των γραμμών και η ενότητα με τον γύρω χώρο κάνουν το έργο βιώσιμο και αθάνατο.

Ιδιαίτερα εκ βαθέως φορτισμένος από το δημιουργικό πάθος ο Γεράσιμος Σκλάβος είχε την ικανότητα να εμπνέεται και να  συγκεντρώνεται στον υπέρτατο βαθμό και αυτό σηματοδοτεί την χαρισματική σύλληψη των ερεθισμάτων στην ολότητα τους. Γνώρισμα που διέθετε από τα πρώτα νεανικά του χρόνια στην ΑΣΚΤ, όταν έπλαθε ή σκάλιζε μορφές στις αμμουδιές και στα βράχια της γενέτειρας του Κεφαλονιάς. Και αργότερα στην διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας στη Μακεδονία, έφτιαχνε γλυπτά από χιόνι. Αυτό το πάθος του για δημιουργία, τον έκανε στα φοιτητικά του χρόνια να πουλάει ακόμα και μεταχειρισμένα γραμματόσημα για τα εξασφαλίσει τόσο τον επιούσιο, όσο και την πρώτη ύλη για τα γλυπτά του. Αυτό χαρακτηρίζει αμετάκλητα και χαρισματικά τον Σκλάβο, έναν αυθεντικό ιδιοφυή δημιουργό στο διεθνές στερέωμα της τέχνης,

Η γλυπτική του  απομακρύνθηκε γρήγορα από τις ανθρωπομορφικές συμβάσεις και στράφηκε προς την αφαίρεση. Το 1960 έκανε μια σπουδαία επινόηση , κατασκεύασε ένα μηχάνημα το οποίο εκ τίναζε οξυγόνο και ασετιλίνη που έλιωνε τα σκληρά πετρώματα και μπορούσε να επέμβει πάνω τους με μεγάλη ευκολία, Την τεχνική αυτή την ονόμασε τηλεγλυπτική και του απονεμήθηκε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας από το υπουργείο βιομηχανίας της Γαλλίας,

Το 1911  πραγματοποίησε την πρώτη του ατομική έκθεση γλυπτικής σημειώνοντας διεθνή επιτυχία. Την ίδια χρονιά κέρδισέ το πρώτο βραβείο γλυπτικής και το βραβείο καλλιτεχνών στη Β Μπιενάλε νέων καλλιτεχνών του Παρισιού.

Ήδη από τα πρώτα χρόνια στο Παρίσι συνδέθηκε με τον Κριστιάν Ζερβό και την συλλέκτρια Αλί ντε Ροτσιλντ, η οποία του παραχώρησε ένα εργαστήριο στο παρισινό προάστιο Λεβαλουά  Περρέ,   Σε αυτό έμεινε τέσσερα χρόνια , καθώς στις 28 Ιανουαρίου 1967, το γλυπτό του με τίτλο ‘ Η φίλη που δεν έμεινε’ τον σκότωσε πιν.1. Πιθανολογείτε πως  κάποιο πρόβλημα στην ηλεκτροδότηση του σπιτιού έκλεισε ξαφνικά τα φώτα και ο καλλιτέχνης σκόνταψε στο υπέρογκο γλυπτό  βάρους 500 κιλών, το οποίο τον καταπλάκωσε.  Το γλυπτό αυτό εκτίθεται στο κέντρο Ζωρζ Πομπιντού  στο Παρίσι .

Παρά την σύντομη ζωή του , πρόλαβε να κάνει πέντε ατομικές εκθέσεις, εκ των οποίων η μία στην Αθήνα  στην Αίθουσα τέχνης Αθηνών το 1966. Μνημειακά του έργα υπάρχουν σε διάφορους χώρους, στη Γαλλία, την Αμερική τον Καναδά και την Βραζιλία.  Ωστόσο παρά την διεθνή καριέρα του, στην Ελλάδα έμεινε για αρκετά χρόνια στην αφάνεια. Ένα από τα σπουδαιότερα έργα του είναι το ‘Μαρμάρινο Δελφικό φως’ πιν.2. Ο ίδιος θεωρούσε τους Δελφούς ως μοναδικό σημείο στον κόσμο. Όταν το έργο ολοκληρώθηκε ο καλλιτέχνης ζήτησε από τον δήμαρχο των Δελφών να το εγκαταστήσει σε δημόσιο χώρο. Ο Δήμαρχος ,όπως ισχυρίστηκαν συγγενείς και φίλοι του γλύπτη αρνήθηκε μετά τον θάνατο του την τοποθέτηση του  και ο ιδιοκτήτης του ξενοδοχείου Αμαλία πρότεινε  την τοποθέτηση του έργου σε κοινόχρηστο χώρο του ξενοδοχείου. Το 1983, οι κληρονόμοι του Γεράσιμου Σκλάβου δώρισαν το περίφημο έργο στο κράτος, αλλά δεν το παρέλαβε ποτέ, γιατί ο ιδιοκτήτης του ξενοδοχείου αρνήθηκε να το παραδώσει. Το έργο παραμένει μέχρι και σήμερα να κοσμεί τον κήπο του ξενοδοχείου Αμαλία στους Δελφούς.               

 

Βιβλιογραφία

Β. Φιοραβάντες, Μελέτη για τον Γεράσιμο Σκλάβο και το έργο του, εκδόσεις ΔΙΣΙΓΜΑ 2021.