Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΩΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ

Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΩΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ 

Η ιστορικής σημασίας θεωρία της ενσωμάτωσης της Σχολής της Φρανκούρτης

 

Μέσα από τη μακραίωνη επώδυνη και αντινομική κίνηση του πολιτισμού (η διαλεκτική του πολιτισμού) συγκροτήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1930 η Κριτική θεωρία, ως το υπέρτατο και σύνθετο θεωρητικό προϊόν της. Έκτοτε δημιούργησε ένα ιστορικό έργο, μοναδικές θεωρητικές εισφορές, οι οποίες παραμένουν ακόμη αξεπέραστες, έδωσε τεράστια ώθηση στις κοινωνικές επιστήμες και την αισθητική, και κυρίως εγκατέστησε την έννοια της κριτικής στο επίκεντρο όλων των αναζητήσεων, αμφισβητήσεων, αντιστάσεων. Την έκανε αναπόφευκτη (incontournable).

Σήμερα πρέπει αφενός να διατηρήσουμε την Κριτική θεωρία ως τέτοια, όπως και τα κείμενα της, κ.τ.λ. Μια μοναδική πνευματική παρακαταθήκη-κληρονομιά για την ανθρωπότητα. Συγχρόνως πρέπει να τη συνεχίσουμε, να την επικαιροποιήσουμε, να την ανασυγκροτήσουμε (ανα-)στοχαστικά, ώστε να μπορέσουμε να συλλάβουμε εμμενώς την πολύπλοκη και αντινομική κίνηση της κοινωνίας, σε συνθήκες διαρκούς και παρατεταμένης κρίσης. Να ανασυγκροτήσουμε το μεγάλο ανθρωπιστικό επαναστατικό σχέδιο της πρώιμης Αναγέννησης και δια μέσω των εξελίξεών του  και να φθάσουμε σε σύγχρονα απελευθερωτικά προτάγματα.

Η ριζική αντίθεση της Κριτικής θεωρίας στον ποζιτισμό (θετικισμό) και τον εμπειρισμό. Διαίσθηση, ορμή, μορφή, έκφραση. Συνειδητοποίηση και αυτονόμηση της υποκειμενικότητας. Σκεπτόμενη, αναστοχαζόμενη και στοχαζόμενη υποκειμενικότητα. Φιλοσοφική υποκειμενικότητα – Φιλοσοφία του υποκειμένου: Κριτική θεωρία.

Κριτική θεωρία: αναζήτηση της κοινωνικής υποκειμενικότητας σε διαδικασία αυτοπροσδιορισμού, αυτονόμησης, χειραφέτησης.

Οι πρωτοπορίες – ο ιστορικός ρόλος των πρωτοποριών, αισθητικο-καλλιτεχνικών και κοινωνικών.

Η Κριτική θεωρία είναι επικεντρωμένη στην έννοια του υποκειμένου, αλλά αυτή υπάρχει ακόμη και χωρίς υποκείμενο, και όταν αυτή δηλαδή γίνεται κριτική-κριτική. Επιβάλλεται σε κάθε περίπτωση η ιστορική κατάκτηση της κριτικής θεωρίας ως τέτοιας να διασωθεί, ακόμη και να περισωθεί με κάθε αντίτιμο. Να διασωθεί ο κριτικός πυρήνας, η κριτική διάστασή της ως ολότητα, ακόμη και αυθύπαρκτη, αυτόνομη, διϊστορική.

Υπονοείται κριτική θεωρία σε όλες τις εκφάνσεις της και σε όλη την ιστορική διαδρομή της, πάντοτε ως αντι-αλλοτριωτική σύλληψη και πρακτική, υπό την οπτική πάντοτε του ξεπεράσματος. Ακόμη και όταν ο ύστερος καπιταλισμός από τα μέσα της δεκαετίας του 1950-60 ανέπτυξε πρωτόγνωρες ενσωματωσιακές δυνάμεις, η Κριτική θεωρία αντιστάθηκε, πάλεψε για την αυτονομία της και τη διατήρηση αυτής της δύσκολα κατακτηθείσας  αυτονομίας μέχρι τέλους. Η τεχνοδομή, όπως την είχε αποκαλέσει ο Γκαλμπραίηθ, πρωτόγνωρη κοινωνική και ιδεολογική κατάσταση, σύμφυτη με τον νεοκαπιταλισμό, εξαπλωνόνταν και επιβαλλόνταν σε όλες τις κοινωνικές δομές, έλεγχε όλες τις κοινωνικές, πνευματικές, πολιτισμικές δραστηριότητες κ.τ.λ. Και αυτό γιατί  η κοινωνία δεν μπόρεσε να αντιτάξει ένα εναλλακτικό σχέδιο οργάνωσης και κοινωνικής πρακτικής, λαμβάνοντας ότι το εξαπλούμενο νέο εργατικό κίνημα στις ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις, με τάσεις προς την αυτοδιαχείρηση και τον εργατικό έλεγχο δεν μπόρεσε να ανακόψει  την αδήριτη τάση του νεοκαπιταλισμού προς την τεχνογραφειοκρατικοποίηση και γενικότερα την ενσωμάτωση, δομική και λειτουργική. Κοινωνική και ιδεολογική.